Eurovisie maakte twee weken lang behoorlijk mooi lawaai – maar nu zijn de laatste kelen gesloten en de laatste benen weggedanst. In de straten van Turijn klinken geen ‘yum yum yum yum yum yum yum’s’ (Noorwegen) meer, geen ‘hypnotic booty’s’ (Spanje) en geen ‘oehoe ahaa’s’ (Nederland). Wat kunnen we concluderen nu de ‘brividi’ (Italië) weggetrokken zijn?

1.
Oekraïne bij de jury
Eurovisie 2022 was het festival van Oekraïne. Wekenlang liep bij de bookmakers de in percentages weergegeven winstkans van het land op, tot zelfs 60%. Toch werd Oekraïne na optelling van de stemmen van de vakjury’s slechts vierde. Daarmee gaven de beroepsstemmers – op die van een paar landen na – een duidelijk signaal: wij vinden niet dat we Stefania meer punten moeten geven omdat het lied uit een door de oorlog verwoest land opklinkt. ‘We willen de song op zijn eigen merites beoordelen,’ die zin hóórde je bijna uit het scorebord komen. Het is een opvatting waar wat voor te zeggen is, maar waarom voelde het dan zo navrant dat de Nederlandse vakjury, nota bene de eerste die door de hal klonk, Oekraïne nul punten gaf? Schoot het zuiver bedoelde signaal dat de jury wilde geven (‘we kijken alleen naar de kwaliteit van de songs’) hiermee niet door naar kilte?

2.
Oekraïne bij het publiek
De publieksstemmen corrigeerden de vakjury’s met een straf gebaar – Oekraïne kreeg de gulste schep punten: 431 van de op z’n hoogst door één land te behalen 468.
De Oekraïense commentator Timor Miroshnychenko, die vanuit een bunker verslag deed, riep daarna geëmotioneerd uit: ‘Strijdkrachten van Oekraïne, deze overwinning is voor jullie, voor iedereen die ons land verdedigt!’
In dit NOS-filmpje wordt duidelijk dat veel Oekraïeners de overwinning verbinden aan een volgende: die op Rusland. Diezelfde link legde ook Jamala, die in 2016 voor Oekraïne won, op Facebook. ‘Eurovisie,’ zei commentator Timur, ‘is als een herinnering aan een vorig leven, en dat is voor ons heel belangrijk.’

Tenslotte: Kalush Orchestra, de Oekraïense groep, publiceerde zondagochtend na de overwinning deze ijzingwekkende officiële video van hun nummer – gefilmd in voorsteden van Kyiv, zoals Hostomel, Irpin, Bucha en Borodyanka, waarover we week na week lezen dat er grote groepen mensen vermoord en gemarteld zijn.
Na dat soort reacties en beelden kun je niet anders dan dankbaar zijn dat het televotende publiek symbolisch een hand op de schouders van de Oekraïeners heeft gelegd.
Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, feliciteerde Kalush Orchestra zaterdagavond laat per tweet en schreef, betekenisvol: ‘The EU is with you.’
Door de publieksstemmen (punten uit alle landen, meestal twaalf, alleen Servië gaf er zeven) is haar statement uit te breiden met: ‘Eurovision is with you.’

3.
De andere meningen
Maar die andere opinies dan? Die zeggen: ‘(a) Nu telt niet alleen het liedje meer. (b) Dit is politiek. (c) Dit is slecht voor Eurovisie.’ Hebben die niet ook gelijk?
Nou, (a), inderdaad telde bij het stemmende publiek niet alleen het liedje (los van het feit dat Stefania óók een origineel nummer is, met een muzieksoort – rap – die niet eerder won bij Eurovisie).
Maar (b) ‘politiek’ in dit verband is een nogal vaag en insinuerend woord. Want wat wordt ermee bedoeld? ‘Door overheden gestuurd?’ Dat argument lijkt onzinnig, niemand heeft iemand verboden om op een ander nummer te stemmen. Of betekent ‘politiek’ meer ‘door maatschappelijke emoties gestuurd’? Waren Heroes (opkomen voor gepeste kinderen) en Toy (opkomen voor vrouwenrechten) dat dan niet ook?
‘Nee,’ zal de reactie zijn, ‘die nummers wonnen niet vanwege hun boodschap.’
Klopt, maar waarom zou dat dan niet ook gelden voor bijvoorbeeld 1944 van Jamala, ook al zo’n nummer waarvan al snel gezegd wordt dat het ‘politiek’ was – terwijl ook dat ‘gewoon’ door originaliteit en muzikaliteit opviel.
Oftewel: ‘politiek’ of ‘niet-politiek’- het is een nogal verdwaasde discussie.

4.
Slecht voor Eurovisie?
Blijft over: (c) ‘dit is slecht voor Eurovisie’. Hoe? In de hele geschiedenis van het Songfestival is er nog nooit een winnend liedje geweest waarvan duidelijk te bewijzen is dat het om buiten-Eurovisionele argumenten gekozen werd – met uitzondering misschien van Insieme: 1992, de song van Italië uit 1990, over de vorming van de Europese Unie (een lied dat trouwens tijdens het festival van dit jaar bij alle terugblikken grotendeels weggemoffeld werd). Het is voor Eurostory slecht te achterhalen of er toen ophef was over de ‘politieke’ lading van de overwinning, maar aan de andere kant: waarom won dát lied dan? Waarom werden in hetzelfde jaar Frei zu leben (Duitsland), Keine Mauern mehr (Oostenrijk) en Brandenburger Tor (Noorwegen) niet tweede, derde en vierde, maar negende, tiende en eenentwintigste?
Bij Stefania is het goed te beargumenteren dat niet alleen de song zelf ertoe deed bij het bepalen van de stemmen. Maar er werd ook nooit eerder een Eurovisie Songfestival in zulke openbare, dagelijks zichtbare oorlogstijden gehouden. In 1993 woedde de Balkan-oorlog, maar toen zagen we het niet dagelijks in onze nieuws-app verschijnen. Het lied van Bosnië werd toegejuicht, maar eindigde als zestiende.
Dus: we leven in uitzonderlijke tijden en Eurovisie is getest op een uitzonderlijke manier. Het moge duidelijk zijn dat Eurostory blij is met de overwinning van Oekraïne, omdat oorlog groter is dan het festival en omdat empathie nooit politiek kan zijn. Sterker nog, volgens ons heeft Eurovisie met deze keuze laten zien waartoe het is opgericht – om de band tussen de landen van Europa door muziek te verstevigen. En dat lijkt ons niet slecht, maar goed voor Eurovisie.

5.
Welkom terug
Na jaren van ergens onderaan het scorebord eindigen keerden het Verenigd Koninkrijk (SPACE MAN van Sam Ryder) en Spanje (SloMo van Chanel) dit jaar het tij, door respectievelijk tweede en derde te worden. In beide gevallen kwam dat door een grotere en meer serieuze inspanning van de betrokken omroepen. Hiermee zou het ‘oude’ Eurovisie, waarbij ongeïnspreerdheid (Spanje) en een lacherige benadering (Engeland) de boventoon voerden, weleens echt verleden tijd kunnen zijn. Eurovisie-nieuw biedt grote kansen aan een artiest, zie de wereldfaam die Duncan Laurence en Måneskin opgedaan hebben na hun deelname. Het ziet ernaar uit dat met name Sam Ryder door zijn deelname aan dit Songfestival een extra raketaandrijving onder zijn carrière heeft geactiveerd. En de BBC tweette zaterdagavond alvast: ‘The future of the UK in Eurovision is looking bright.’

6.
Eigen taal of Engels?
Nadat in 2021 liedjes in het Engels gemiddeld vijftiende werden, maar niet-Engelstalige songs gemiddeld achtste, en de volledige top drie uit inzendingen in de eigen taal bestonden, zijn de cijfers voor 2022: liedjes in het Engels werden gemiddeld veertiende en niet-Engelstalige songs gemiddeld tiende. Met die opnieuw positieve balans voor de liedjes in de eigen taal, plus weer een winnaar die niet in het Engels zong, is de mythe ‘Engelstalige songs hebben een voorsprong’ definitief ontkracht.

7.
Gedoe
Tijdens het festival werden onregelmatigheden in de stempatronen van sommige landen geconstateerd en gecorrigeerd. Ook waren er serieuze aanvallen van hackers die moesten worden afgeslagen. Tenslotte zagen de kijkers tijdens de finale bij een aantal landen niet iemand uit het land dat aan de beurt was, maar European Broadcasting Union-baas Martin Österdahl die de punten doorgaf.
En nog meer turbulentie: voor het eerst moest de EBU een officieel bericht doen uitgaan waarin werd opgeroepen om geen verbale aanvallen op social media op sommige artiesten te plaatsen.
Welkom in het trieste gedoe van deze jaren.

8.
Discrepantie publiek en jury’s
Opnieuw waren de jury’s en de mensen thuis het in sommige gevallen ernstig oneens. Hierboven haalden we al het verschil in waardering voor Oekraïne aan, maar alsnog werd Kalush Orchestra vierde bij de jury’s, de song werd dus zeker door beide stemstromen gewaardeerd.
Maar wat te denken van Moldavië? Tweede bij het publiek, twintigste bij de jury’s. (94% van de stemmen op Moldavië kwam van het publiek).
En andersom: Azerbeidzjan kreeg 97,2% van zijn stemmen van de jury’s, werd tiende, maar drieëntwintigste bij het publiek.
Australië kreeg 98,4% van zijn stemmen van de jury’s, werd negende, maar vierentwintigste bij het publiek.
En Zwitserland: 100% van de stemmen kwamen van de jury, het land werd twaalfde, maar laatste, met nul punten, bij het publiek. Zanger Marius Bear werd meteen na die door de televoters uitgedeelde klap getroost door zijn Britse collega, maar bleef daarna de rest van de uitzending met gesloten ogen achterover in zijn stoel liggen. Na de eindtune huilde hij nog.
De wreedheid die het een voor een opnoemen van de scores teweegbrengt is een vervelende storing in het Songfestival. Bij het opnoemen van de jurypunten bleef er ook een land zonder punten (Duitsland), maar de klap aan zanger Malik Harris werd veel geleidelijker aangebracht en in elk geval stond de camera niet vol op zijn gezicht. Kan dit echt niet anders?

9.
S10
Of het festival de geschiedenis in zal gaan als het best georganiseerde, mooist vormgegeven en het meest vernieuwende ooit, valt niet te verwachten. Maar uiteindelijk zijn alle songs adequaat getoond, waren de presentatoren niet al te awkward grappen aan het maken, zijn er geen streakers of activisten het podium op gesprongen – en hé, laten we sowieso focussen op de mooiste momenten!
Op S10 bijvoorbeeld, die vlekkeloos zong, en alles overbracht wat de song én haar eigen levensroute haar ter beschikking stelden. Een elfde plaats in de finale en een tweede in de halve finale zijn, in dit sterke deelnemersveld, heel mooi. De artistieke keuzes van het team om haar heen pakten goed uit en het was ook gewoon genieten van het háár zien genieten.
Met S10 en met De Diepte hebben de leden van de selectiecommissie daarom opnieuw laten zien dat ze oor en oog hebben voor wat Eurovisie eist: eigenzinnigheid, communicatie, een sterke stem, een benaderbare artiest. We kijken uit naar de keuze voor 2023.

10.
Gigliola
En dan die prachtige heruitvoeringen van songs uit de Italiaanse Eurovisiegeschiedenis, zoals Non ho l’eta van Gigliola Cinquetti, die daarmee won in 1964. Toen in een zwart jurkje, nu in een zwart jurkje. ‘Ik heb niet de leeftijd om lief te hebben,’ dat is de vertaling van de eerste zin van het liedje, en waar dat destijds een aankondiging inhield (‘ik ben nog te jong’) werd de song nu een terugblik (‘ik ben nu te oud’). Maar triest was het niet: Cinquetti (74) liet zien hoe je je gracieus door de decennia kunt begeven.

11.
Diodato
Maar het allermooist was wat ons betreft toch het optreden van Diodato in de eerste halve finale. Fai rumore zong hij, omringd door dansers, door lichamen, door mannen en vrouwen die hem op handen droegen (letterlijk) en in wier gezelschap hij opging (letterlijk).
Met die song zou hij Italië vertegenwoordigd hebben op het festival van 2020, dat door corona werd afgelast. Hij zong het vervolgens in een leeg stadion in Verona tijdens Europe shine a light, de alternatieve Eurovisie-avond die de Nederlandse organisatie destijds verzorgde. Die uitvoering balde de pan-Europese emoties van de begin-coronatijd samen: onzekerheid, angst, het missen van iedereen die je zo graag weer wilde omhelzen.
Nu, in 2022, was er een nieuwe uitvoering (zie apart kader), en dit keer balde die de pan-Europese emoties van de eind-coronatijd samen: het verbijsterde terugkijken naar de afgelopen twee jaar, het opnieuw ademhalen, en vooral: het omhelzen van iedereen die je een tijd hebt moeten missen.

Diodato zong het in een zaal met 10.000 mensen. Op een festival waar geen enkel optreden vervangen hoefde te worden omdat een delegatielid positief getest was. Diodato herinnerde ons eraan hoe bijzonder het eigenlijk is dat het Eurovisie Songfestival 2022 gewoon weer aansloot bij die lange stoet festivals van vóór de pandemie. Rumoerig, intiem, kwestieus, warmhartig, verdelend en samenbrengend. Maar altijd: vol met dierbaar lawaai.

12.
Eurostory
Wat Eurostory betreft zeggen we daarom graag: dank aan alle lezers, dank aan onze schrijvers en aan Saskia Halfmouw die de Eurovisiepotloodjes boven dit artikel maakte, dank aan de EBU-fotografen van wie we steeds het werk mogen gebruiken, dank aan de festivalorganistoren van dit jaar en dank aan de AVRO/TROS voor de fijne samenwerking.
Tot volgend jaar in Kyiv – of welke stad de Oekraïeners ook maar als vervanging zullen uitkiezen.


Foto 1 Kalush Orchestra: EBU/Sarah Louise Bennett
Foto 2 Kalush Orchestra: EBU/Corinne Cumming
Foto Marus Bear: EBU/Sarah Louise Bennett
Foto Diodato: EBU/Corinne Cumming