Ze was in 1994 de eerste Poolse Eurovisie-deelnemer. Meteen zette ze met haar tweede plaats een prestatie neer die geen landgenoot ooit nog heeft geëvenaard. Daarmee, en met die plotseling half Engels gezongen versie, is Edyta Górniak deel van de Eurovisiegeschiedenis. Minder bekend is dat ze het jaren later nog eens probeerde. Ze redde het net niet, maar o, dat lied…

Het is 5 maart 2016. In Warschau kiest het publiek vanavond de Poolse Eurovisie-inzending van dit jaar. Negen finalisten strijden om het ticket. Acht zijn al voorbij gekomen, een nog te gaan, en wie anders kan en mag die laatste plek innemen dan de zangeres die ook als allereerste haar land op het Songfestival vertegenwoordigde?

‘Dat ben ik niet!’
Terug naar 1994. Na de val van De Muur sluiten steeds meer Oost-Europese landen zich bij het Songfestival aan: zeven debutanten zijn er dit jaar, Polen is er een van. De eenentwintigjarige Edyta zingt voor haar land het nummer To nie ja! (‘Dat ben ik niet!’), waarin ze een vrouw schetst die Eva heet, ‘de hemel steelt’ uit het paradijs en afscheid moet nemen van haar leven zoals het was. Tijdens de juryshow doet Edyta iets totaal onverwachts: halverwege haar Pools gezongen nummer schakelt ze over op het Engels, en in die taal zingt ze het hele lied uit. Op dat moment geldt nog de regel dat artiesten in hun eigen taal zingen, met hooguit een uitstapje van enkele woorden naar een andere taal. Maar een half lied?

Tweede
Verschillende landen tekenen protest aan, maar niet genoeg, dus krijgt Polen geen straf. Tijdens de live finale zingt Edyta het hele lied gewoon in het Pools. Ze wordt er tweede mee, waarmee Polen lange tijd de best scorende Eurovisie-debutant ooit is. Edyta vervolgt haar weg en bouwt door de jaren heen aan een succesvolle carrière in en buiten Polen. Ze brengt Pools- en Engelstalige albums uit en treedt overal ter wereld op – bijvoorbeeld voor een vertolking van het Poolse volkslied tijdens het WK Voetbal in 2002 in Zuid-Korea.

Dankbaar
Daarna wordt het stiller: Edyta trouwt, krijgt kinderen, doet nog tv-optredens, maar het duurt tot 2014 voor ze een contract bij Universal tekent en er nieuwe singles volgen. Met een van die singles heeft de zangeres een bijzonder plan: na tweeëntwintig jaar wil ze terugkeren op het Songfestival van 2016. Daarom klinkt dus, die vijfde maart van dat jaar, als laatste van de deelnemende acts haar nummer: het heet Grateful (‘Dankbaar’). Na lange tijd ziet Polen zijn Eurovisietrots terug. Is Edyta veranderd?

Ritselen
Zelf lijkt de zangeres ook benieuwd naar het antwoord op die vraag. Dus reist ze in de eerste regels van het lied terug in de tijd: ‘Zolang ik me kan herinneren, was muziek mijn licht in de duisternis.’ Ze vertelt hoe ze als kind in de ban raakte van het ritselen van de bomen, het ademen van de natuur. Dan ziet ze zichzelf zoals ze nu is: ‘Ik weet en ik voel dat er iets om mij heen is dat groter en weidser is dan ik me kan voorstellen. Ik ben zo dankbaar voor alle schoonheid en vreugde die het leven mij gegeven heeft.’ Om telkens het refrein af te sluiten met het bijna aarzelende: ‘Ik hoop dat ik óók iets heb gegeven.’

Transcendent
Ja, Edyta is veranderd, ouder geworden, heeft veel meegemaakt. Daar zingt ze over in het vervolg van het lied: over bittere tranen, overwonnen angsten, grote mislukkingen, en toch sluit ze ook dit couplet af met dankbaarheid: ‘Ik heb ontdekt dat het leven meer geeft dan dat het neemt.’ Haar lied uit 1994 had iets bovennatuurlijks, iets transcendents, met die thematiek rond Eva, het paradijs, de vurige hemel en de hel. Ook in Grateful is die diepere laag voelbaar, met name als de zangeres rond de apotheose zingt: ‘Engelen zingen, en ik lach vanbinnen.’

Derde
Op 5 maart 2016 zong Edyta, met die lach en die engelen, haar lied naar het slot. Een lied dat de rest van Europa nooit leerde kennen, want ze eindigde die avond als derde. Geen weerzien met het Songfestival dus. Of toch een beetje: bij The Voice Kids werd ze een jaar later coach van Roksana Węgiel, die Polen in 2018 de eerste Eurovisie-overwinning bracht – ze won het Junior Eurovisie Songfestival. Even daarvoor won ze ook al The Voice Kids, door in de finale een bijzonder lied te brengen: To nie ja! – inderdaad, het Eurovisielied van haar coach uit 1994.

Lees hier onze vorige Eurovisievondsten:
Mahmood – Eternantena
Monique Melsen – Pomme pomme pomme
zalagasper – Box
Blanche – Empire
Korni Grupa – Moija generacija
Filipe Sambado – Gerbera amarela do sul
Madcon – Glow
The Starlings – My town
Loïc Nottet – Mr/Mme
GreenJolly – Razom nas bahato
Karin Park – Human beings
Münchener Freiheit – Viel zu weit
Lauris Reiniks – Dīvaini mierīgi
The Roop – Yes, I do
Big Brovaz – Big bro thang
Erika Vikman – Cicciolina
Ermal Meta – Finirà bene