De Azerbeidzjaanse zangeres Efendi heeft een zwak voor sterke, historische vrouwen. Een jaar geleden bezong ze de Egyptische koningin op Cleopatra. Dat lied kon volgens de wedkantoren op een plek in de top tien rekenen, dus besloten ze in Azerbeidzjan maar weer uit hetzelfde vaatje te tappen. Het resultaat: Mata Hari, een herkenbaar dancenummer over de voor spionage veroordeelde Nederlandse exotische danseres. Waarom deze vrouw en waarom dit nummer?

Samira Efendi
Voor de negenentwintigjarige Samira Efendi, of simpelweg: Efendi, was de weg naar Eurovisie lang. Ze nam deel aan een reeks talentenjachten in haar thuisland en aan de andere kant van de Kaspische Zee, in Kazachstan. In 2014 dong ze in de Azerbeidzjaanse nationale selectie mee voor een plek op Eurovisie, maar viel ze voortijdig af. Ze bleef echter in beeld bij ÍTV, de Azerbeidzjaanse zender die het Songfestival uitzendt en sindsdien 2015 intern een act uitkiest. Die selecteerde haar uiteindelijk in 2020 en gaf al vrij snel na de annulering van die editie aan dat ze Efendi wilden meenemen naar 2021.

Nederlands tintje
En zo geschiedde. Als een van de laatste landen maakte Azerbeidzjan het lied bekend: Mata Hari. Het nummer werd gekozen uit een lijst van 150 potentiële songs die door songwriters en componisten werden opgestuurd naar Efendi en ÍTV. Het lied gaat niet alleen over een Nederlandse vrouw, maar is ook nog eens gedeeltelijk van Nederlandse makelij. Mata Hari werd geschreven door o.a. Amy van der Wel, Luuk van Beers en Tony Cornelissen. Die laatste twee waren ook verantwoordelijk voor Cleopatra, het nummer waarmee Efendi vorig jaar zou hebben deelgenomen. Cornelissen schreef eerder mee aan Glorious, het lied waarmee Cascada Duitsland vertegenwoordigde in 2013.

Nieuwe ronde, nieuwe powervrouw
Op Cleopatra bezong Efendi de legendarische, laatste Egyptische koningin. Ze vergelijkt zichzelf daarbij met haar historische idool; ze is evenals Cleopatra door een minnaar verraden, maar is daarna weer opgekrabbeld en heeft zichzelf teruggevonden. In Mata Hari draait het eveneens om een vrouwelijke kracht:
I’m a liar,
playing the game of desire,
ain’t gonna leave no survivors –
would you fall for me now?

De vrouw die hier aan het woord is, is een stap verder dan de vrouw die we kennen uit Cleopatra. Zij laat zich niet langer door mannen om de tuin leiden, maar neemt het heft in eigen handen. De liefde is nu haar spel. Zij is even gevaarlijk als haar minnaars en niet te beroerd om hen een mes in de rug te steken. Uit haar onbetrouwbare karakter vloeit een grote erotische aantrekkingskracht.

Mata Hari
Met deze missie vindt Efendi haar voorbeeld in de Nederlandse exotische danseres Mata Hari. Deze vrouw werd in 1876 als Margaretha Geertruida Zelle geboren in Leeuwarden. Na een mislukt huwelijk gooide zij het roer om en ging ze als danseres aan de slag onder de naam Mata Hari, oog van de dag. Met haar bedwelmende, erotische optredens wist zij op te klimmen tot de hogere sociale kringen in Parijs. Zo had ze affaires met verschillende hooggeplaatste militairen uit verschillende landen. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog raakte zij in een lastige financiële positie en bood ze haar diensten als spion aan in Duitsland en Frankrijk. De rol van dubbelspion werd haar uiteindelijk fataal. Toen de Fransen een gecodeerd bericht van de Duitsers opvingen over Mata Hari, werd ze gearresteerd en geëxecuteerd.

Geromantiseerde spionne
Na haar dood Mata Hari begonnen de verhalen rondom haar een eigen leven te leiden. Er verschenen talloze films, boeken en toneelstukken over haar persoon. Hierin werd haar leven flink geromantiseerd. Mata Hari kwam bekend te staan als een femme fatale die met haar verleidelijke dansen geheimen van officieren en andere notabele figuren kon ontfutselen. Dit narratief schotelt Efendi ons ook voor:
Undercover – I am a dangerous lover,
drinking my poisonous water.
And you’re under my spell.

Efendi beschikt, evenals de beroemde spionne, over spreuken die mannen in haar macht houden. Ze geniet van het spel der verleiding, met name omdat zij aan de winnende hand is. Dat Mata Hari’s positie als internationaal danseres in een rumoerige tijd uiteindelijk haar ondergang werd, wordt voor het gemak verzwegen.

Zusjes
Dit feministische anthem is op meerdere vlakken een zusje van Cleopatra. Beide nummers vermengen dancemuziek met traditionele instrumenten, iets wat de laatste twee decennia vaker wordt uitgevoerd op het Songfestival. Ook in de tekst van Mata Hari zit een knipoog naar Efendi’s vorige lied:
Just like Cleopatra, the army of lovers, I start a fire.

Voorafgaand aan het refrein van beide liedjes worden we aangesproken door een demonische robotstem. In Cleopatra herhaalt die in een boeddhistische levenswet en in Mata Hari scandeert de stem: ‘Yalan da mən, yanan da mən, yaman da mən’, Azerbeidzjaans voor: ik lieg ook, ik sta in brand, ik ben slecht.’ Overigens is dit de eerste keer dat we Azerbeidzjaans horen in een Songfestivallied.

Paaseitjes
En daar houdt het niet op met de easter eggs. Ook de videoclips van beide nummers verwijzen naar elkaar. Cleopatra nam ons mee naar een woestijn vol in zwart en goud geklede dansers. In Mata Hari staat deze kleurencombinatie opnieuw centraal. Efendi bevindt zich nu in een donkere studio met op de achtergrond een grote, goudgele zon. Zelfs het shot waarin de robotstem zijn opwachting maakt lijkt in beide clips sterk op elkaar. In een zwart-witte close-up zien we hoe Efendi als een bezetene de leuzen over de kijker uitstrooit.

Anti-Armeens
Intussen wordt er op internet kritiek geuit op de deelname van Efendi. Zo zou zij zich in het verleden via social media negatief hebben uitgesproken over buurland Armenië. Tussen beide landen is het al lange tijd onrustig, met name in de regio Nagorno-Karabach, een gebied dat tot Azerbeidzjan behoort, maar onafhankelijk of onderdeel van Armenië wil worden. Tussen september en november vorig jaar brak daar opnieuw oorlog uit. Op Instagram en Facebook zou Efendi, gekleed in militair uniform, opgeroepen hebben tot geweld tegen Armeniërs. Inmiddels is dat allemaal weggepoetst. En aangezien haar lied Mata Hari geen expliciete politieke boodschap heeft, lijkt het erop dat Efendi in mei gewoon haar ode aan de Nederlandse danseres mag brengen.