‘Ik zit naast een elfjarig jongetje dat ingespannen zit te kleuren. Als ik vraag hoe hij heet, fluistert hij verlegen Aadhil, en buigt zich nog verder over het papier. Hij praat zachtjes, met neergeslagen ogen en in korte zinnen. Ik ben hier met mijn oma. Mijn ouders zijn dood. Ze zijn doodgeschoten.’
Het zijn woorden die Els Sytsma, communicatiemedewerker bij hulporganisatie ZOA, schreef en die via het Christelijk Weekblad een weg naar papier wisten te vinden. Het verhaal van de Syrische vluchteling Aadhil, die volgens zijn oma eigenlijk Bashir heet (‘Maar na die nacht hebben we zijn naam veranderd’) is er – hoe wreed dit ook klinkt – één uit velen. Hoewel het verhaal van Aadhil actueel lijkt, is het tegenovergestelde het geval: het artikel is van 7 september 2013. Het is dan een kleine maand voordat het Italiaanse reddingsprogramma Operatie Mare Nostrum op touw wordt gezet en de vluchtelingencrisis pas écht naam krijgt als beelden van gekantelde bootjes, losgelaten boeien en eenzame reddingsvesten tot de Europese televisiekijker doordringen. Voorwerpen die herinneren aan migranten die in de buurt van het eilandje Lampedusa in de golven zijn verdwenen.
Het duurt niet lang voordat de crisis overslaat naar andere delen van Europa, waaronder Griekenland. Zo worden er op 21 augustus 2015 duizenden vluchtelingen tegengehouden bij de Grieks-Macedonische grens. Met traangas en stungranaten probeert de Macedonische politie de massa in bedwang te houden, maar dit blijkt een kansloze missie. Nog geen maand later telt het Griekse eiland Lesbos ruim 14.000 vluchtelingen en inmiddels wordt er al gerept over de grootste vluchtelingenstroom sinds de Tweede Wereldoorlog. Een oplossing lijkt echter ver weg. EU-leiders: ‘De Grieken maken er een potje van. Hun grensbewaking deugt niet, het asielbeleid is een ramp.’ Griekse minister van Defensie: ‘Als ze (lees: de EU-lidstaten) uithalen naar Griekenland, dan moeten ze weten dat de migranten papieren krijgen en naar Berlijn zullen gaan.’
De toon is gezet.
Tot zover de vluchtelingencrisis in vogelvlucht. Ik hoor u al denken: wat is nu de link met het Eurovisie Songfestival? Wel, laat het nu nét Griekenland zijn dat dit jaar een lied instuurt over – jawel – de vluchtelingencrisis. Begin februari verschenen er in de Griekse media al verschillende berichten dat het lied a message of solidarity towards the Refugees zou bevatten en niet veel later bevestigde omroepbons Dionisis Tsknis dit door te stellen dat het lied sterke etnische invloeden kent, maar vooral refereert aan de vluchtelingencrisis en financiele problemen waarmee het land te maken heeft. Om daar direct aan toe te voegen: but the song is really happy and upbeat.
Niet kort erna werd bekend dat de groep Argo – in 2012 opgericht als Europond – door de Griekse omroep ERT is aangewezen om deel te nemen aan het Songfestival. De titel van bijhorend lied luidt toepasselijk Utopian Land en met de naam Argo wordt verwezen naar een schip – uit de Griekse mythologie – dat met vijftig roeiers was uitgerust en door Jason en de Argonauten gebruikt werd om het Gulden Vlies uit Cholcis (het huidige Georgië) te halen. Jason vertrouwde het bouwen van het schip toe aan Argus naar wie de boot dan ook vernoemd is. Het lied krijgt hiermee een historische en tegelijkertijd actuele lading. Utopian Land vertelt hoe iedereen in moeilijke situaties terecht kan komen, maar dat er ook een manier is om hiermee om te gaan, namelijk door een perfecte wereld in gedachten te houden: een verzonnen land.
Zoals ook de videoclip laat zien, gaat het lied Utopian Land over een jonge man die in these parts of the world nog geen plek heeft gevonden om te kunnen blijven.
Het lied wordt in zowel het Grieks als het Pontisch gebracht. Het Pontisch is een variant op het Grieks en werd (en wordt nog steeds) gesproken in de Zwarte Zeeregio en dan met name in het noordelijke deel van Turkije. De fragmenten in het Pontisch worden – al rappend – door een van de mannelijke leden van Argo gebracht. Er wordt deels vanuit een ik-perspectief gezongen, maar in de laatste strofes gaat de zanger over op het meervoud. Zoals ook de videoclip laat zien, richt de verhaallijn van het lied Utopian Land zich op een jonge man die in these parts of the world nog geen plek heeft gevonden om te kunnen blijven. In het tweede deel van de rap wordt de luisteraar een heel ander en vreugdevoller perspectief voorgeschoteld. Opeens zijn er vliegtickets en bevindt de man zich – in gezelschap van vrienden – op het vliegveld. Aan boord van het vliegtuig wordt er gefeest en nog voordat het toestel vertrokken is, is de schemering al ingevallen. Maar gelukkig stevent de groep af op het aanbreken van de dag, de dageraad.
Is het de eerste keer dat de Grieken met een aan de politiek of geschiedenis gelinkte boodschap naar het Eurovisie Songfestival trekken? Nee, dat zeker niet. Zo was er in 1979 het lied Socrates van de Griekse zangeres Elpida. Daarin wordt de filosoof Socrates (hoe verrassend!) op een voetstuk geplaatst. Zo zong Elpida over hoe hij ter dood werd veroordeeld en hoe hij koos voor het drinken van een beker met daarin langzaam werkend gif. In het lied geen goed woord voor de leerlingen van Socrates die hem tijdens het leegdrinken van de gifbeker bleven vergezellen. But people above don’t care about love. Socrates, first superstar. Your teachings, they said, were indecent. So they wanted you dead. Daarmee blijft de leerlingen van Socrates weinig bespaard en krijgen ze van zangeres Elpida een Pontius-Pilatus-achtige status toegewezen.
Helemaal politiek beladen was de Griekse inzending uit 1976. Dat jaar werd het Songfestival in Den Haag gehouden en mocht zangeres Mariza Koch de Griekse eer vertegenwoordigen. Een jaar eerder weigerde hetzelfde Griekenland nog deel te nemen aan het liedjesfestijn omdat de organisatie Turkije, dat kort ervoor Noord-Cyprus, was binnengevallen, had toegelaten tot het deelnemersveld. In haar Panagia Mou, Panagia Mou klopt de Griekse zangeres bij de Maagd Maria aan en vraagt ze haar troost te bieden aan de Cyprioten waarmee het lied een indirecte aanklacht tegen de buitenlandse politiek van Turkije is. Een stukje tekst vanuit het Grieks naar het Engels: When you go to this place, oh oh my Mother! And you see, you see tents in a row. It’s not a camping place for tourists, oh oh my Mother! They’re only, only refugees.
In 2013 opnieuw een Grieks lied over een serieus onderwerp. Vanwege financiele problemen was Griekse deelname aan het Eurovisie Songfestival lange tijd onzeker, maar uiteindelijk kwam er toch een verlossend ‘ne’. Het hypervrolijke Alcohol Is Free werd gebracht door zanger Agathon Iakovidis en de band Koza Mostra en bevatte veel metaforen waamee verwezen werd naar de schuldencrisis. Op de website van de NOS staat te lezen: ‘Zo hebben ze het over een schip dat door de zeeën van Noord-Griekenland vaart, in de storm, veel wind, en het schip is in de problemen. De vaarrichting klopt niet, er vallen mensen overboord, mensen seinen met licht, schip in nood! Er steken plots pilaren uit de zee en de boot heeft ineens wielen. De zee blijkt van whisky, de schipbreukelingen dobberen dus in de drank.’
Dit jaar gaan de Grieken dus een stapje verder door naast de financiele crisis ook te refereren aan de meer recentere vluchtelingencrisis. En hoewel de Grieken de laatste jaren bekendstaan om hun goedlachse, soms sexy, maar meestal gelikte bijdragen aan het Eurovisie Songfestival laat Utopian Land de bookmakers – in deze fase van de wedstrijd – opvallend koud. De inzending bungelt rond een eenendertigste plek en bij een enkel wedbureau krijg je zelfs 873 keer je inzet terug mocht Griekenland met de zege aan de haal gaan.
Afgaand op de voorlopige lijstjes zou het zomaar eens kunnen dat de Grieken niet doorstoten naar de finale. Een unicum, want sinds de invoering van de halve finale(s) miste het land nog nooit de zaterdagavondshow. Hoewel Utopian Land naast een serieuze boodschap ook een vrolijke noot bevat, is de kans groot dat tijdens die bewuste drie minuten de gedachten afdwalen naar een Aadhil, een Bashir of één van de vele drenkelingen die Lampedusa of Lesbos niet wisten te bereiken. Toch verbleekt de tekst van Utopian Land bij die van bijvoorbeeld Panagia Mou, Panagia Mou uit 1976. De Griekse inzending van 2016 is daarmee vergeleken een goedbedoeld liedje, maar qua statements veel minder intens: engagement light.