Jamala zorgde er vorig jaar met haar eigenzinnige lied 1944 voor dat het aanstaande Eurovisie Songfestival naar Oekraïne kwam. De zangeres staat bekend om haar muziek, uiteraard, maar ook om haar overtuigingen. Exclusief voor Eurostory gaf ze antwoord op zeven moeilijke vragen. 

Gedurende het Songfestival werd je enorm geleefd. Veel aspecten van het festival zijn blij en vrolijk, maar jouw nummer ging over iets ernstigs. Je hebt keer op keer moeten vertellen wat er in 1944 op de Krim is gebeurd. Hoe vermoeiend was Stockholm voor je? Was het moeilijk om telkens te moeten switchen tussen het serieuze en feestelijke anderzijds? Hoe kijk je daarop terug?
Ik ben blij dat je die spagaat aanvoelt. Ik zou het mijn ergste vijand nog niet toewensen om zo’n heftig en gevoelig lied als 1944 te moeten zingen tussen al die blije inzendingen. Het was erg ongemakkelijk. Om me ertoe te kunnen zetten, moest ik mezelf geheel wegcijferen. Het was erg moeilijk om keer op keer dezelfde emotie door te maken. Om voor 20.000 mensen in de zaal en 200 miljoen via de televisie over te brengen wat ik voelde, moest ik mezelf er helemaal in onderdompelen. Telkens haalde ik het beeld van mijn grootmoeder naar boven, de treinstellen waarin mijn ouders werden gedeporteerd. Ik leefde haast in haar lijf terwijl ik daarover zong. Omdat ik een positief persoon ben, houd ik van lachen, grappen en dansen. Er zijn genoeg videos en foto’s van Stockholm waarin je me ziet wandelen, lachen en zwieren op de draaimolen. Maar het onderdompelen was erg uitputtend voor mijn lichaam en geest. Elke repetitie maakte me tien jaar ouder. Een maand na het festival voelde ik me weer 23. Dat heeft niets te maken met koketterie, maar met hoe ontzettend vermoeiend het allemaal was. Het was pijnlijk omdat mijn grootmoeder echt bestond, er daadwerkelijk onder heeft geleden. Na het festival begreep ik actrices beter, die na een zware rol een tijd vrij nemen om bij te komen.

Een oud-Eurovisiewinnaar die we interviewden zei: ‘Een van de dingen die je altijd met je meedraagt na het festival is die gouden gloed – het gevoel dat je de nummer één was.’ Kun je je daarin vinden? Hoe voelde je je het afgelopen jaar? Wat waren de positieve kanten van je overwinning, en wat de negatieve?
Dat is niet mijn ervaring. Wat betekent het om nummer één te zijn? Er zijn geen tweede en derde plaatsen bij het Eurovisie Songfestival. Er is maar één winnaar, en dat is niet eens de artiest, maar het land. Je moet er mentaal op voorbereid zijn. Je bent geobsedeerd door het lied, je lijdt, je werkt onafgebroken. Maar het zijn het land en de cultuur die de uiteindelijke winnaars zijn. Waar ik ook kwam, ik kreeg overal de vraag hoe het festival in een land kon worden gehouden waar een oorlog woedde. En ik zei tegen iedereen dat ze naar Kyiv moesten komen zodat ze zelf kunnen zien dat het hier veilig is.
Ik denk dat het Eurovisie Songfestival vergelijkbaar is met de Olympische Spelen. Er is een positieve kant: je land wordt populairder, het staat in het middelpunt van de belangstelling en iedereen praat erover. Er is ook een keerzijde: de artiest is afhankelijk van het winnende lied. Het gehele jaar tot aan het volgende festival houdt het je gegijzeld. Dat is nogal saai. Je wilt het liefste nieuwe liedjes zingen.

In de interviewreeks Ukraines next generation (zie kader), een geweldig initiatief, zeg je dat je het onderwerp van de Krim en de Krim-Tataren zo vaak mogelijk op het podium naar voren wilt brengen. Dat heb je zeker in Stockholm gedaan, waarbij je het grootst mogelijke publiek kon bereiken. Denk je dat je zo je steentje kon bijdragen via het Songfestival? Wat is de huidige situatie in de Krim, wat is er dit jaar veranderd?
Ik vind het een fijne gedachte dat mijn lied en het verhaal erachter de harten van het Europees publiek hebben geraakt. Dat mensen kennis hebben gemaakt met de Krim-Tataren en hun geschiedenis. Maar helaas kan het lied zelf niemand beschermen. Ik zou er graag vanuit gaan dat muziek kan helpen. Maar in de Krim worden nog steeds Krim-Tataren gearresteerd, er zijn huiszoekingen, vervolgingen zonder reden, iedere afwijking van de regels wordt onderdrukt. Het is een nieuwe tragische bladzijde in de geschiedenis van het Oekraïense en Krim-Tataarse volk.

Na het Songfestival moet je duizenden persoonlijke reacties hebben gehad. Welke zijn je bijgebleven, welke hebben je het diepst geraakt?
Ik heb duizenden reacties gekregen! En ook talloze cadeautjes! Een vrouw ‘gaf’ me een boom in het Vredespark van Athene, en het Nederlandse bedrijf StoKolex vernoemde een nieuwe tulpensoort naar mij.  En ik mocht een groot aantal schilderijen, gedichten en liedjes ontvangen. Fans hebben hun eigen covers van 1944 opgenomen. Ik ben mijn fans erg dankbaar, ze zijn oprecht, betrokken en oplettend. En ze pakken de haters meteen aan, nemen het altijd voor me op. Dat is ontzettend fijn!

Als je met jongeren uit Oekraïne spreekt, valt vooral hun optimisme en activisme op. Dat is althans onze indruk. Klopt dat? Wat is het gemoed van de huidige jonge Oekraïener?
Ik denk dat Oekraïne geweldige jongeren heeft. We hebben het zwaar op politiek en economisch vlak, we komen maar niet van corruptie af. Maar de jongeren denken daar anders over. Ze reizen veel, kunnen zelfstandig denken en laten zich niets op de mouw spelden. Ze zijn werkelijk vrij en velen hebben daar een prijs voor moeten betalen.

Hoe zou, volgens jou, de Oekraïense samenleving kunnen profiteren van het feit dat het festival dit jaar in Kyiv wordt gehouden? Hoe belangrijk is het festival in dat opzicht, of gaat het hoofdzakelijk om muziek? En hoe verschilt het van toen het festival in 2005 in Kyiv werd gehouden?
De afgelopen twaalf jaar is het Eurovisie Songfestival groter geworden en in geografisch toezicht alleen maar toegenomen. Tegenwoordig doet niet alleen Europa mee, maar ook Australië en wordt de show uitgezonden in Amerika en China…
Ik denk dat het belangrijkste gevolg is dat mensen van over de hele wereld Kyiv zullen gaan bezoeken. Dat is goed voor het internationale imago van ons land. Ik ben ervan overtuigd dat de Oekraïeners zullen bewijzen hoe vriendelijk en gastvrij ze zijn. Ik zou het geweldig vinden als het festival zou zorgen voor een extra stimulans voor zowel het toerisme als de ontwikkeling van de infrastructuur van de Oekraïne.

We zijn onder de indruk van de veelzijdigheid van je muziek: er zijn elementen van jazz en soul, je gebruikt modern ritmes. Heb je het afgelopen jaar tijd gehad om na te denken over nieuwe nummers, en zo ja, welke richting wil je opgaan? Met andere woorden: wat zijn je muzikale plannen?
Ik heb veel nieuw materiaal geschreven. Een paar weken geleden hadden we onze eerste studiosessie met een fantastische pianist uit New York. We hebben al van diverse liedjes demo’s gemaakt. Het is nog te vroeg om er al te diep op in te gaan, maar de sfeer die uit de nieuwe composities naar voren komt zal afwijken van de vorige albums. Ik verander, ik ontdek nieuwe inspiratiebronnen, ik word volwassen. We willen ook een nieuwe single uitbrengen, I believe in u, die ik zal presenteren tijdens de finale van het aankomende Songfestival. Momenteel zijn we bezig met een nieuwe show die zal worden gepresenteerd in het Sportpaleis van Kiev op 12 mei, dus tussen de tweede halve finale en de finale van het festival in. Het zal iets ongelooflijks worden. Het bedrijf Front Pictures, dat verantwoordelijk was voor de visuele effecten van 1944, gaat een paar adembenemende dingen doen. Er zullen gastmuzikanten zijn en wat muzikale verrassingen. Die show is voor mij even belangrijk als mijn deelname aan het festival.