‘This is it.’ Duidelijker konden Björn Ulvæus en Benny Andersson van ABBA het niet zeggen. Voyage is het album waardoor de groep weer bij elkaar kwam, Voyage is ook het album waarmee alles weer ophoudt. En dus is de release op 5 november 2021 – de eerste na 41 jaar – tegelijkertijd wereldnieuws, wereldvreugde, wereldmelancholie en misschien zelfs een beetje wereldverdriet. Of, zoals tekstschrijver Ulvæus in I still have faith in you zegt: ‘A bittersweet song’.
Maar waar gaan die bitterzoete songs over? Wat hebben Benny, Björn, Agnetha en Frida ons nog te zeggen? Hoe richtten ze het einde van hun carrière in? Lees hier onze uitgebreide bespreking.

Ontvangst
Precies om middernacht mocht Abba-Aarde de liedjes beluisteren. Fanatieke Europeanen werden jaloers op fanatieke Australiërs, want zij waren uren eerder aan de beurt. Maar uiteindelijk zaten overal jonge fans en oude fans met oortjes in stil te luisteren. En al snel druppelden de recensies binnen.
Ronduit negatief waren The Guardian (‘If only they had stopped at these two knowing songs’) en The Sydney Morning Herald (‘A bunch of utter schlock’), maar gematigd enthousiasme lazen we bij het Algemeen Dagblad (‘Het oude geluid is ook na veertig jaar nog goed genoeg’), Trouw (‘Een welkome toegift voor de fans’) en NME (‘A nostalgia trip worth taking’). Uiteindelijk waren de juichende recensies in de meerderheid: Oor (‘Bovenal herinnert Voyage ons aan het genie Benny Andersson’), Pitchfork (‘Amazingly, they pull it off’), The Mirror (‘The band rise to the task with immeasurable ease’), Rolling Stone (‘All these years after Waterloo, Abba still refuse to surrender’) en The Independant (‘A triumphant album’).

When you danced with me
Het album begint met het als eerste single uitgebrachte I still have faith in you. Daar schreven wij eerder dit over. Dat lied gaat over Abba zelf, over terugkomen na meer dan veertig jaar. De centrale vraag is ‘Do I have it in me?’, en die slaat zowel op het opnieuw componeren, opnemen en promoten, maar ook op de vertrouwensband die er vroeger tussen de groepsleden was. Hebben ze die nog in zich? Getuige de arrival van Voyage kunnen we nu ja zeggen, ja, de Abba-leden laten zien dat ze de muziek én de liefde in zich hebben – maar de teksten komen uit de pen van een zeventiger en worden door zeventigjarige monden gezongen. En dus bevatten ze evenveel tevredenheid als frustratie, evenveel berusting als verdriet – de realistische opbrengst van een leven.

Kilkenny
Het zijn de ingrediënten voor vrijwel alle songs van dit album, misschien op Just a notion na, het ‘belachelijk blije liedje’ waar we dit over schreven. Maar laten we ons richten op het tweede nummer van Voyage, op When you danced with me. Muzikaal gezien horen we hier Benny Anderssons liefde voor volksmuziek, in dit geval de Ierse, compleet met ‘uillean pipes’, de Ierse doedelzak. Tekstueel wordt de handeling meteen gelocaliseerd: in de eerste zin wordt een ‘jij’ aangesproken die terugkeert naar Kilkenny (een stad met veel middeleeuwse gebouwen in, ja, Ierland). Maar de ‘jij’ komt alleen terug voor de jaarmarkt, en niet voor de ‘ik’. Terwijl er ooit toch echt een liefdevolle dans is geweest. When you danced with me is daardoor een lied van spijt, met regels als ‘The years went by and I’m still here’, en het lichte aanklagende slash hoopvolle slash wanhopige vraagzinnetje: ‘Happy to see me or a bit embarrassed?’

Metaforisch
Het zijn precies dat soort zinnetjes die je in de verleiding brengen om de teksten boven het album uit te tillen en op een algemenere manier op te vatten. Zoals we in bijgaand artikel (zie hiernaast) al schreven, lazen we in de eerste twee songs die bekendgemaakt werden, I stil have faith in you én Don’t shut me down, de ene na de andere verwijzing naar Abba’s comeback. Zou ‘Ben je blij me te zien of vind je het een beetje gênant?’ dan niet net zo metaforisch bedoeld zijn? We hebben het hier wel over de teksten van Björn Ulvæus – zelfs in zijn gesproken interviews is hij precies en tongue-in-cheek.

Geen toeval
En het kan geen toeval zijn dat When you danced with me het tweede lied op de plaat is, en dat de zin ‘I miss the good old times when you danced with me’ óók een antwoord is op de vraag die Agnetha, Benny, Björn en Frida zichzelf in het eerste lied stelden: ‘Do I have it in me?’ – ‘Waarom doen we dit eigenlijk?’. Niet voor niks eindigt het filmpje met studiobeelden dat Abba op de albumreleasedag deelde met precies diezelfde zin: ‘I missed the good old times when you danced with me.’ Dus hebben Agnetha en Frida het dan niet gewoon over al die keren dat wij naar Dancing queen luisterden?

Little things
We slaan Little things, een buitenbeentje in Abba’s catalogus, in onze waardering graag even over. Vooral omdat het een kinderliedje is, compleet met kinderkoor (oké, het is daarmee een beetje familie van I have a dream), en omdat het een kerstliedje is (oké, het is daarmee een beetje familie van Happy new year). Maar vooral omdat het zo besuikerd is, met een muziekbuiginkje naar Twinkle, twinkle little star en zinnen als ‘O, what joy Santa brings’.
Toegegeven, er zijn twee geintjes: op het eind schrijft Björn ‘It could be a song that my grandma sings’ (klopt) en er is de in een kindersong ietwat, laten we zeggen, ongebruikelijke knipoog naar seks tussen opa en oma: ‘You’d consider bringing me a breakfast tray, but there’s a price.’

I can be that woman
Volwassener en serieuzer is de Dolly-Partonachtige countrysong I can be that woman. Hoofdpersonages zijn een oudere man en een oudere vrouw. De vrouw is alcoholiste en ze heeft het keer op keer verpest bij haar man.
Misschien moeten we eerst even stilstaan bij het feit dat de ABBA-vrouwen in ABBA-songs relatief vaak teksten hebben moeten zingen vanuit een niet al te sterk vrouwelijk perspectief. Of het nu de verlaten vrouw in Hey, hey Helen, One of us of The winner takes it all was, de seksueel behoeftige vrouw uit Gimme, gimme, gimme of de schuldbewuste vrouw uit de nieuwe nummers Don’t shut me down en dit I can be that woman. Björn zelf, daarentegen, vertolkte relatief vaak de rol van de onbezorgd avances-ontvangende man, zoals in Why did it have to be me?, Does your mother know en Two for the price of one. Kwam het omgekeerde ook voor? Ja, maar minder. Sterke vrouw: On and on and on en zwakke man: Crazy world. Blijkbaar zaten Agnetha en Frida er niet erg mee, maar enigszins opvallend is het wel.

Tammy
Terug naar I can be your woman. Knap aan de tekst is dat die weer zo’n overduidelijke filmclip schetst. Je weet waar de personages staan en zitten en hoe ze zich bewegen. Aan het begin loopt de vrouw dronken en vol van spijt de kamer binnen. Daar ligt haar man op de bank met Tammy, de hond (natuurlijk is de naam Tammy niet toevallig gekozen, hij verwijst naar de legendarische zangeres Tammy Wynette, dit is tenslotte een countrysong). In het refrein probeert de vrouw nog iets goed te maken, door te zeggen dat hij niet de perfecte man was en zij zeker niet de vrouw die hij had willen hebben, maar dat ze nu wil beloven dat ze die vrouw wel zou kunnen zijn. Het verdrietige van het lied is dat het een loze, al te vaak gedane belofte is, en dat blijkt uit de meest trieste zin: ‘I’m aware of how far I’ve sunk, and the dog is the first to feel it.’
Arme Tammy.

Keep an eye on Dan
Meer narigheid in het muzikaal spannendste nummer van de zeven nieuwe songs: Keep an eye on Dan. ‘Dan’ is het zoontje van een gescheiden echtpaar. Waar in I can be that woman de hond klem zat tussen ruziënde man en vrouw is het nu het kind. ‘Vergeet niet dat ik hem zondag om zeven uur weer op kom halen. En let een beetje op Dan, beloof het me, hij kan zo van slag raken de laatste tijd.’

Citaat
Maar het gaat toch vooral om de wanhoop van de vertrekkende moeder. Dat blijkt al meteen uit de sterke openingszin: ‘I know that this shouldn’t be a traumatic event, but it is’, en, even later, uit het rake beeld van de ‘ik’ die haar auto aan de kant zet en op haar stuur begint te rammen. We horen het trouwens ook – op originele wijze – in de muziek. Waar veel van de songs op dit album refereren aan oudere Abba-songs, doet Keep an eye on Dan als op zichzelf staand aan – behalve helemaal op het einde. Daar klinken opeens letterlijk de beginmaten van een overbekende ABBA-hit. En uit de keuze voor nu juist dit citaat weten we precies hoe reddeloos verloren de hoofdpersoon zich voelt: SOS.

Bumblebee
Was het vorige lied geen herinnering aan oud werk, Bumblebee is dat wel. Nee, het blijkt geen herneming te zijn van Free like a bumblebee, dat we uit Abba undeleted kennen, een verzameling van onuitgegeven studioflarden, maar dit gloednieuwe lied is wel héél erg Fernando, compleet met fluitjes en trommelaccenten, en het is ook een beetje familie van The piper.

Pluisballetje
Tekstueel is het een zoete ode aan de hommel – niets meer en niets minder, ‘He’s just a tiny, fuzzy ball, I wonder how he can fly at all.’ Wel doet Björn iets zeldzaams in deze tekst: hij geeft een flintertje maatschappijkritiek, iets wat ABBA zich door de jaren heen vrijwel nooit permitteerde. Maar hier horen we deze mooie, lange zin: ‘Hoe absurd het is om op deze zomerochtend te bedenken dat we weleens gevangen zouden kunnen zitten in een wereld waarin alles zo snel verandert dat de hommel zich niet meer aan kan passen.’

No doubt about it
Door naar een veel rockier nummer. In No doubt about it, dat een goede nieuwe single had kunnen zijn, beginnen we met een bijzondere, originele tokkelriff. Vervolgens horen we licht vervreemdende melodielijntjes, die min of meer herinneren aan tracks als The visitors en Elaine.

Schuld
Daarna stoomwalst het lied lekker voort, en in al die monterheid merk je bijna niet op dat dit alweer de schuldbekentenis van een vrouw is. De tekst liegt er niet om: ‘Hands down, the fault is mine’ en ‘Hey, I take the blame’ en ‘I messed up alright’ en zelfs: ‘Hissing like a wild cat when I should be purring.’ Maar – we hebben het eerder gehoord op dit album, zowel in I can be that woman als in Keep an eye on Dan – de mán is de goedheid zelve: ‘He is a good man, he tries to understand why I freak out…’ Hoewel de tekst ook hier weer fijn verhalend is, wordt het duidelijk dat Björns vrouwelijke hoofdpersonen op z’n minst allemaal familie van elkaar zijn.

Het einde van het einde
En dan – het laatste nummer. Hoe richt je het absolute einde van het absolute einde in? Als het waar is wat Björn en Benny in verschillende interviews zeiden, namelijk dat ABBA er nu echt mee stopt, moest Ode to freedom de ultieme afscheidszwaai worden. Dan verwachten we natuurlijk een gedragen lied, een nummer dat het eeuwige volkslied voor AfterABBAland zal kunnen zijn. En zo begint het synthesizer-gedreven, majestueus aandoende Ode to freedom ook, het doet zelfs even denken aan Benny’s solohymne Klinga mina klockor, maar daarna houden B & B het opeens verrassend klein.

Vrijheid
Zo heeft het lied geen refrein, maar enkel twee coupletten. Het meest opvallend is de tekst, waarin Björn ons gek genoeg vertelt dat dit geen ode aan de vrijheid is. Hij lichtte het op deze manier toe: ‘Het concept van vrijheid is heel anders voor verschillende mensen. Ik zou nooit kunnen zeggen wat vrijheid voor mij is, want dan zou het opgevat worden als “O, jij hebt makkelijk praten, want jij bent rijk”. Dit is niet mijn ode aan de vrijheid. Het gaat over dat die ode, als ik er ooit een zou schrijven, heel eenvoudig zou zijn. En ik zou niet weten waar hij over zou gaan, maar ik hoop dat iemand er ooit een zal schrijven.’

Zakdoeken
Dat zijn raadselachtige overwegingen, maar met name dit wordt duidelijk: ABBA eindigt niet met luide trompetten en metersbrede volgesnikte zakdoeken, ABBA eindigt met een lied dat ontkent wat het is. En nee, de boodschap is hier waarschijnlijk niet ‘nu ABBA afgelopen is, hebben wij onze vrijheid terug’, zoals sommige recensies suggereerden, maar eerder: ‘we laten het songschrijven vanaf hier aan anderen over’.

Dag
Na de laatste zin houdt de muziek ook vrij onopvallend op, nog even een melodielijn afmaken, en dan: gewoon een laatste aanslag op Benny’s keyboard, gewoon een laatste noot. In de stilte die volgt zien we met een beetje verbeelding Benny zijn hand optillen, we zien Björn knikken naar de geluidstechnicus, we zien Agnetha en Annifrid opstaan en de kamer uit lopen, op zoek naar, misschien, een kopje kruidenthee.  ABBA is na vijftig jaar afgelopen, en dat gebeurt met een gulle worp, met een album met een behoorlijk aantal sterke songs, maar vooral toch in nuchterheid en in bescheidenheid. Ja, ze hadden het nog in zich, en ja, de voyage was fijn, maar nu is het voorbij.
Dag.

Tracklist
I still have faith in you
When you danced with me
Little things
Don’t shut me down
Just a notion
I can be a woman
Keep an eye on Dan
Bumblebee
No doubt about it
Ode to freedom