‘Wat is het geheim van het gezonde haar van Meghan Markle?’ Dit is de eerste zin die Konstrakta, de zangeres die voor Servië naar het Eurovisie Songfestival 2022 gaat, zingt in haar lied In corpore sano (vertaald: in een gezond lichaam). Ze zingt het droogjes, niet voluit, ze denkt het meer hardop, als een vraag die haar te binnen schiet tijdens het handen wassen. Want dat is wat ze doet, zowel in de videoclip als in de live performance: ze wast haar handen, zittend op een kruk met een teiltje. Waarom?

Drieluik
Konstrakta (artiestennaam van Ana Đurić) begon haar muzikale carrière als lid van de band Zemlja gruva!, met wie ze tweemaal deelnam aan de Servische voorronde voor het Songfestival, in 2008 en in 2009. Tien jaar later begon ze haar solocarrière, en onlangs (in februari) verscheen haar project Triptih (drieluik), een driedelige videoclip waar In corpore sano het middelste deel van is. Het lied wordt voorafgegaan door Noble en gevolgd door Soft. Alle drie samen geven de nummers een inkijk in de Servische samenleving van vandaag de dag.

Noble (links)
Noble gaat over ouder worden in de hoge Servische (adel)kringen, en dan met name over het dilemma: botox of niet?

‘Sharon Stone krijgt geen botox’, zingt Konstrakta, om een voorbeeld aan te halen. ‘Ze ging een keer met een fles wijn naar de badkamer. Ze keek naar haar gezicht in de spiegel, ze keek naar haar lichaam en huilde en huilde’.

Soft (rechts)
Soft gaat over de economische sleur waar mensen in vastzitten. ‘We spenderen, we werken, we spenderen, we werken.’ We werken vijf dagen. ‘Vijf dagen, twee dagen, vijf dagen, twee dagen, vijf dagen, twee dagen.’
’s Zomers gaan we naar de kust. ‘Zwemmen zwemmen zwemmen zwemmen zwemmen.’
’s Winters gaan we naar de bergen. ‘Skiën skiën skiën skiën skiën.’

Af en toe laten we onze scherpe randjes zien, met statements als ‘Ik sta voor mijn individualiteit’ en discussies over neoliberalisme. En daarna gaan we eten. Mmm, dat is lekker. We worden relaxt, we kijken nog even een filmpje. ‘Jij en ik landen zacht.’

Het middelste paneel
In drieluiken uit de middeleeuwse schilderkunst is het middelste paneel het grootste en belangrijkste werk, waarin het centrale object staat. Zo moet In corpore sano ook worden bekeken, niet alleen omdat dit het lied is waarmee ze zichzelf in the picture plaatst (door het in te sturen naar het Songfestival), maar ook vanwege de boodschap.

Onas eroproc ni amrifni snem
De duistere en diep persoonlijke betekenis van het lied ontvouwt zich heel langzaam, in een stroom van doorwrochte zinnen die niet onderdoen voor een theatermonoloog.

Die eerste vraag (over Meghan Markle’s haar) beantwoordt Konstrakta met een zin die rechtstreeks uit een televisiereclame lijkt te komen: ‘Ik denk dat het allemaal komt door diepe hydratatie.’ Op dit punt kan het lied nog een commentaar worden op het westerse schoonheidsideaal. Maar Konstrakta neemt een andere afslag. Ze legt een link tussen schoonheid en dat andere ‘meer verborgen’ ideaal: gezondheid.

Grote mild, slechte lever
In gemompelde zinnen vertelt ze dat vlekken rond de mond een vergrote mild verraden, en dat donkere kringen rond de ogen wijzen op problemen met de lever. Maar ze vervolgt: ‘Gelukkig hoeven we niet na te denken over ons autonome zenuwstelsel.’

Ze beschrijft een zorgeloze wandeling met haar hond op een zomerse dag. Tralalalala. Haar rok glijdt langs haar benen en haar hart klopt vanzelf, tralalalala, ze hoeft er niets voor te doen. ‘Ik geef mij over, ik laat het kloppen, ik laat mij ademen.’

God
Er zit een duistere ironie in deze zinnen, want hoezeer ze ook benoemt dat haar ‘autonome zenuwstelsel’ vanzelf gaat, ze benoemt het wel, dus ze is er wel mee bezig. Op die mooie zomerse dag zit haar hoofd vol zorgen. Zorgen over haar gezondheid. Maar waarom?

‘God schenk ons goede gezondheid’, smeekt ze.

Waarom, Konstrakta?

‘God schenk ons goede gezondheid,
want ik ben niet verzekerd.’

Niet verzekerd
Als deze laatste zin klinkt, wordt het donker. Het is de kern van het hele lied, en het wijst op een misstand in de samenleving. Kunstenaars in Servië hebben namelijk geen recht op zorgverzekering. Nu we deze kern weten, wordt ook de betekenis helder van het deel van het nummer dat hier nog niet is besproken.

Het refrein
‘Biti strava’ (wees gezond), herhaalt Konstrakta in een staccato stijgende melodie. Het klinkt streng en ferm, als een opdracht aan zichzelf. En ze wast haar handen om die opdracht nog wat kracht bij te zetten. Ze lijkt hiermee te verwijzen naar haar landgenoot, performancekunstenaar Marina Abramović.

Wees mooi!
Abramović heeft er in 1975 schoon genoeg van dat sommige media meer kritiek geven op haar uiterlijk dan op haar performances, en ze besluit haar frustratie te uiten in een volgend kunstwerk. Ze draagt zichzelf op om mooi te zijn en filmt zichzelf in close-up terwijl ze oneindig haar haar borstelt.

Ze doet dit zó hardhandig dat je als toeschouwer haarpijn krijgt. Het kan haast niet anders dan dat ze met de pinnen van de kam haar hoofdhuid openkrabt en schilfers meeneemt, en terwijl ze dit doet, herhaalt ze steeds deze woorden: ‘Art must be beautiful, artist must be beautiful’.

Handen wassen!
Wat Konstrakta doet met haar handen lijkt op wat Abramović doet met haar haar: ze verzorgt ze

kapot. Ze wast haar handen tot ze droog en ruw zijn. Een associatie met de coronatijd (en met het advies dat hier in Nederland tijdens persconferenties klonk) kan niet uitblijven. En het ligt voor de hand dat Konstrakta’s drang om gezond te blijven hier geboren is. Want mocht ze het goed te pakken krijgen, dan moet ze het alleen uitvechten.

Onschuld
Het handen wassen kan ook nog iets anders betekenen. Pontius Pilatus waste zijn handen in onschuld. Hij had Jezus niet ter dood veroordeeld, het was de wet die het deed.

Morele en fysieke reiniging staan sinds mensenheugenis op één lijn (denk alleen al aan de klassieke woordcombinatie ‘een schoon geweten’). De illusie is dat je door te badderen alle zonden van je afwast. Je bent schoon en fris en vrij van smet.

Zo zit Konstrakta hier ook, als een zuster in het ziekenhuis (kijk naar haar witte outfit in de live performance!) die net aan een wanhopige zieke aan de balie heeft verteld dat ze hem/haar/hen niet gaat helpen. Want de persoon is niet verzekerd.

Mens infirma in corpore sano
Het lied eindigt met het resultaat van deze misstand. De kunstenaar is obsessief bezig met haar gezondheid en het reinigen van haar handen. Ze is een ‘mens infirma in corpore sano’, Latijn voor ‘een zieke geest in een gezond lichaam’. Dit zingt ze aan het einde van het lied. Precies dezelfde zin klonk vervormd en omgekeerd (‘Onas eroproc ni amrifni snem’) tijdens de eerste twee tellen van het lied. Daarmee vormt deze zin – heel symmetrisch – de omlijsting van het middelste schilderij van het drieluik.

Triptih
Noble en Soft schetsen de samenleving die dicteert dat we jong, mooi, succesvol en van toegevoegde (economische) waarde moeten zijn. Maar er is één factor die dat dit allemaal in één klap waardeloos kan maken: onze gezondheid.