Waarschijnlijk ben je hier beland omdat je geen idee hebt waar je zojuist naar hebt zitten kijken. Een groep mannen in jurken/uniformen, met petten en snorren die aan zekere dictators doen denken, maar ook met lippenstift en make-up, en iets met tractors en raketten. De meest opzienbarende act van het Eurovisie Songfestival 2023 is waarschijnlijk die van Kroatië. De band Let 3 zorgt met het nummer Mama ŠČ hoe dan ook voor opschudding – maar denk je dat dit allemaal één grote grap is? Lees dan vooral verder.

Wie zíjn deze mensen?
In ieder geval geen bij elkaar geraapt zooitje grappenmakers. Let 3 (Kroatisch voor ‘Vlucht 3’) bestaat al sinds 1987! Frontmannen Damir Martinović (52) en Zoran Prodanović (49) brachten sindsdien, in wisselende bandsamenstellingen, tien studioalbums uit, en zijn al jaren immens populair in Kroatië én omliggende landen.

Provocateurs
Al vanaf het begin staan ze bekend als provocateurs, die van alles bestrijden: machthebbers die slecht zijn voor hun volk, normen en wetten die mensen buitensluiten, regels die beklemmen en beperken. Menigmaal zijn de bandleden van podia of uit tv-studio’s gezet door hun teksten (vaak hard en smerig), hun uiterlijk (nogal eens onaangekondigd naakt of anderszins expliciet) of hun acties (idem). Hun populariteit heeft dat nooit geschaad – integendeel: met name aan het begin van deze eeuw regende het prijzen voor de groep, hun albums verkochten massaal. Hun deelname aan het Eurovisie Songfestival van 2023 is slechts een nieuw hoofdstuk in een lang en enerverend verhaal.

Is dit een grap?
Ja en nee.
Ja: Damir en Zoran gebruiken in hun werk altijd de stijlfiguur van overdrijving en absurditeit. Daarmee hebben ze al zo vaak alle ogen op zich gericht gekregen. Ze weten maar al te goed hoe ze moeten shockeren, opschudden, irriteren – dus het zou raar zijn om te doen alsof hun drie Eurovisieminuten alleen maar bloedserieus zijn bedoeld.
Maar er is ook een nee. Meestal, en zeker ook met dit nummer, is het Let 3 niet alleen maar om die grap te doen. Achter Mama ŠČ zit een boodschap. Die boodschap is misschien niet eenduidig, maar hij is er wel, en hij ligt ergens tussen de vele mogelijke interpretaties in. Een eerste hint: de bandleden zelf noemen het nummer ‘een anti-oorlogslied’.

Wat zingen ze dan?
Door de vele herhalingen in het nummer is de eigenlijke tekst niet zo lang:
Mama kocht een tractor voor me (heel vaak herhaald)
Armageddon-oma
Tractor!

Mama houdt van een idioot (heel vaak herhaald)
Armageddon-oma

Mama, ik ga buiten spelen
Mama, ik ga oorlog voeren
Kleine psychopaat
Kleine boze psychopaat
Kleine krokodil-psychopaat
Oorlog! Oorlog!

Je dacht net misschien: waar heb ik naar zitten kijken? En nu denk je misschien: wat heb ik zitten lezen?

Moeder R…?
Allereerst de titel: Mama ŠČ. ‘Mama’ spreekt voor zich, die komt voortdurend terug in de tekst, maar wat doet die ‘ŠČ’ daar achter?
Misschien wel dit: ŠČ is een letter uit het Russische alfabet, en in alle literatuur en kunst door de eeuwen heen is het land Rusland aangeduid als een vrouw, een vrouwelijke figuur – ja, ook vaak als moeder. Zou het dus kunnen dat de ‘mama’ in dit lied Rusland is? En zo ja: van welke idioot houdt mama dan?

Een tractor!
Een antwoord op díe vraag is misschien weer te vinden in (of op) die tractor. Toen Vladimir Poetin vorig jaar, middenin de oorlog met Oekraïne, zijn zeventigste verjaardag vierde, kreeg hij van de Belarussische president Loekasjenko een bijzonder cadeau: een tractor!
Met dat in onze gedachten, is het verleidelijk om op een bepaalde manier te kijken naar te teksten die daarna nog komen: ‘Mama gaf me een tractor! / Mama, ik ga buiten spelen / mama, ik ga oorlog voeren’, en dan die herhaalde uitroepen over die kleine, boze krokodillenpsychopaat, die maar ‘Oorlog! Oorlog!’ roept.

Krokodil?
‘Krokodil’ is trouwens ook de bijnaam van een afschuwelijke harddrug die vooral in Rusland wordt gebruikt, als goedkoop alternatief voor heroïne. Honderdduizenden jongeren in Rusland zijn al verslaafd geraakt – wat doorgaans binnen een of twee jaar tot de dood leidt.

Is dit allemaal echt zo bedoeld?
Misschien is het tunnelvisie. Maar misschien wil Let 3 ook dat bovenstaande vermoedens er zo dik mogelijk bovenop liggen, zónder dat hun lied door te expliciete politieke boodschappen van het Eurovisiepodium zou moeten worden geweerd.

En waarom zien ze er zo uit?
Wat je op het podium ziet, zou je op z’n minst kunnen doen twijfelen tussen verschillende genderstereotypes: vrouwelijk (jurk, lippenstift, make-up) én mannelijk (snorren, lage stemmen, masculiene houding en gebaren). Die snorren doen, met enige fantasie, denken aan dictators die we uit de vorige eeuw kennen. Ja, Hitler is een voor de hand liggende, maar misschien is het logischer om naar een tijdgenoot van hem te kijken, tevens snordragend: Stalin.

Njinle?
Nog een reden waarom dat geen gek idee is, vind je op het voorhoofd van de man die later tijdens het optreden het podium op komt, met twee grote (kern)raketten in zijn handen. Op dat voorhoofd staat ‘Njinle,’, maar zet je de laatste twee letters vooraan, dan krijg je… Lenin.

LHBTQIA+
Onwaarschijnlijk is dat de mannen van Let 3 met hun outfits de spot zouden willen drijven met Eurovisie, of met de queer community. In hun eerdere werk de afgelopen jaren hebben ze zich juist regelmatig hard uitgesproken voor gelijke rechten voor vrouwen, LHBTQIA+-mensen, en tegen conservatieve politieke partijen en de macht van de kerk.
Veel logischer lijkt het daarom dat ze een grap willen maken van die eerdergenoemde dictators, ook degenen die nu nog leven en aan de macht zijn (en illegale oorlogen beginnen). Door die kinderlijke tekst waarin de ‘kleine psychopaat’ zijn mama roept, en het husselen met genderspecifieke kenmerken, wordt de zelfbenoemde ‘sterke man’, met zijn masculiene normen en waarden, voor een lachspiegel gezet – en we mogen er allemaal even, drie minuten lang, om lachen.

Waarom koos Kroatië hiervoor?
Het is maar een manier om ernaar te kijken. Maar misschien is het wel een verklaring voor het feit dat Let 3 met een kolossale voorsprong zowel de jury- als de publieksstemmen in de Kroatische voorronde won. En waarom de kans groot is dat ze ook de finale van het Eurovisie Songfestival 2023 halen. Je kunt het vreselijk vinden, natuurlijk, maar ondoordacht is het allerminst. Op verschillende manieren biedt Eurovisie ook dit jaar een podium aan geluiden die een aanklacht willen zijn tegen hoe het nu in onze wereld gaat. Dat kun je doen door een meeslepend lied met een boodschap van vrede te brengen, óf je zoekt naar de randen van de esthetiek en rekt ons gevoel voor mooi en lelijk, voor goed en fout, zo ver mogelijk op.

Armageddon
’Onze enige wens,’ zo spraken de bandleden van Let 3 zich uit in de Kroatische media, ‘is dat de oorlog zo snel mogelijk stopt, en vrede en liefde weer de overhand krijgen.’ Of, om met de songtekst van Mama ŠČ te spreken: houd vol, het zijn idioten die roepen om hun mama, ze gaan vanzelf ten onder in hun eigen armageddon.

Foto: Franko Kelam/Eurovision.tv