Tot welke voorronde wenden we ons voor een potje eigenzinnigheid? Natuurlijk, die van Portugal. Al sinds een paar jaar wordt daar aan componisten gevraagd om vooral geen Eurovisienummer in te leveren. Tijdens Festival da Canção 2020 viel, behalve de winnares, vooral één bijzondere deelnemer op. Een zanger met een kroon en een troon.

Oeps
Zijn naam: Filipe Sambado. In alternatieve muziekkringen behoorlijk geprezen voor zijn tweede album, Filipe Sambado & Os Acompanhantes de Luxo (2018). Die Filipe is in het najaar van 2019 op een feestje, en iemand verspreekt zich en vraagt aan hem: ‘Ben jij al gebeld door de omroep?’ Oeps. Sambado is nog niet gebeld. Maar hij begrijpt dat er op het Songfestival gedoeld wordt – en neemt zich voor nee te zeggen, als het telefoontje daadwerkelijk komt.

Twaalf punten
Dat telefoontje komt, maar long story short: Sambado zegt ja. Hij is bijna klaar met zijn nieuwe album en schrijft er nog snel één nummer bij, Gerbera amarela do sul (‘Gele gerbera uit het zuiden’). Hij stuurt het in, wordt vooraf door niemand als kanshebber getipt, maar stoot met gemak vanuit de eerste halve finale door naar de eindstrijd en wordt daar eerste bij de vakjury – en in de eindranglijst derde.

Wat we zien
Dat heeft niet in het minst te maken met de manier waarop hij zijn optreden benadert. Want wat zien we? Een close-up van een man, glitterend opgemaakt, hij kijkt ons door zijn vingers aan, vingers met paarlemoeren nagellak, er hangen glazen pegels aan zijn oren, en ja, hij draagt een kroon. Zit op een troon. Draagt een lang, statig gewaad. Staat halverwege op, laat de mantel achter op de troon en blijkt dan een kort latex broekje te dragen. Om hem heen: vijf zangeressen in lange, zwarte gewaden, brede hoeden met gezichtssluiers voor. We zien hun monden en ogen niet, het lijken wel vrouwelijke dementors. Dementoressen?

Wat we horen
De song heeft iets circulairs. Iets bezwerends ook. En de tekst is niet eenduidig. Sambado gebruikt een bonte beeldtaal, waarin allerlei metaforen schuilen, die zich lang niet allemaal laten vatten. Maar, zoals hij zelf zegt: ‘Se cada frase for entendida pelo significado das palavras, as imagens criadas, são muito explicativas.’ – ‘Als je van elke zin de woorden begrijpt, dan leggen de beelden die ik creëer heel veel uit.’
Eh?
Ah.

Inspiratie
Toch een poging. Op de vraag wat Sambado inspireerde bij de tekst, antwoordde hij met deze opsomming:
‘De uitnodiging zelf,
Conan Osíris (de – al net zo eigenzinnige – Portugese deelnemer van 2019, die veel kritiek over zich heen kreeg na het niet plaatsen voor de finale, ES),
Bairro da Jamaica (arme wijk in Lissabon met veel zwarte Portugezen van Afrikaanse afkomst, waar in januari 2019 door politie buitenproportioneel gewelddadig werd opgetreden na een ruzie, ES),
Avenida da Liberdade (de protesten in het centrum van Lissabon, de dag erna, tegen ‘racistisch politiegeweld’, waarop door de autoriteiten gereageerd werd met rubberen kogels, ES),
Cláudia Semedo (zwarte presentatrice, die online soms racistisch bejegend wordt, ES)
de haat op het internet, vooroordelen, onwetendheid en nog veel meer.’

Beelden
De tekst is een buiteling van beelden en woordspelingen. Zo begint Sambado: ‘Het proefschrift van de aristocratie begint al te stinken. Veel te weinig wiskunde, en veel te veel “meningen-wetenschap”.’ Kritiek op machthebbers dus, die fact-free de ene na de andere ridicule uitlating doen.
Volgende zin: ‘Meer eucalyptus dan den.’ Uitleg: eucalyptusplanten slaan het land kaal, maken er een woestijn van, en dennen geven juist lucht.
En dan die gele gerbera. ‘Geel’ staat voor jaloezie, en ‘gerbera’ koos Sambado, omdat het een exotische plant is die zich makkelijk aanpast en overal voorkomt. De tekst lijkt hier een ode te zijn aan mensen uit het zuiden, mensen die zich makkelijk schikken (of moeten schikken), maar waar anderen toch jaloers op zijn.

Oompje
Het lied stikt van de woordspelingen en de meest in het oog springende is die uit het refrein. Daar rijmt ‘consulado’ op ‘consolado’. Het eerste betekent ‘consulaat’, het tweede ‘getroost, of: verzadigd, tevreden’. Sambado zingt: ‘Voor iedereen een consulaat, één voor jou, één voor mij, één voor oompje.’ En dan: ‘Och, oompje, ik voel me zo lekker verzadigd.’
Dat zeurende woord ‘oompje’ wordt vaak gebruikt om verwende klaplopers aan te duiden, die het van contacten en geslijm moeten hebben. Hier lijkt Sambado te refereren aan de ophef over de vele familiebanden in de Portugese regering.
Alles bij elkaar is Gerbera amarela do sul te verstaan als een pleidooi tégen simplistisch oordelen vanuit een bevoorrechte positie.

Sleur
Vandaar misschien de troon op het podium, de kroon en de ’tantes’ in zwarte gewaden? Sambado zegt: ‘Het werken aan een liedje helpt me om standpunten in te nemen over bepaalde onderwerpen, ik schrijf erover en daardoor denk ik erover na.’
Maar niet altijd zijn Sambado’s songs (verhuld) maatschappijkritisch. Op het nieuwe album Revezo (‘Kentering’) gaat het ook vaak over huiselijk leven, geïnspireerd op het leven dat Sambado met zijn vriendin leidt, een onderwerp dat ook al bezongen werd in de single Jóia da rotina (‘Het fijne van sleur’), waarin we de zanger in een soort Frida-Kahlo-verschijning zien.

Consul
Maar altijd, ook in de ‘huiselijke’ liedjes, is er ruimte voor onderzoek: wat betekent familie, wat betekent seksualiteit, wat betekent verantwoordelijkheid. Sambado is, net als Conan Osíris, een kunstenaar die traditie én vernieuwing nastreeft, die folklore én avant-garde met elkaar vermengt, die man én vrouw kan lijken, grappig én serieus, heerser én bediende.
Bij een Q&A op Instagram schreef een fan: ‘Ik wil alleen maar zeggen dat jij een koning bent’. Sambado’s antwoord: ‘Maar word ik consul in Rotterdam?’
Dat laatste is niet doorgegaan. Maar misschien vindt hij dat niet eens heel erg. Een andere vraag was namelijk: ‘En wat als je straks de voorronde wint?’ Sambado: ‘Dan zal ik gelukkig zijn. En ongelooflijk in de war.’

P.S. Matthew uit Singapore is alvast fan.

Lees hier onze vorige Eurovisievondsten:
Mahmood – Eternantena
Monique Melsen – Pomme pomme pomme
zalagasper – Box
Blanche – Empire
Korni Grupa – Moija generacija

Dank aan José Tavares en Jota Chabel voor hun hulp