2024 is het jaar van de derde Oekraïense inzending op het Eurovisie Songfestival sinds de oorlog met Rusland. In de vorige twee inzendingen, Stefania (2022) en Heart of steel (2023), klonk het verzet en de veerkracht van het land door. Dit jaar kiest Oekraïne voor alyona alyona en Jerry Heil, een rapper en een zangeres, met een lied over twee vrouwen: Teresa & Maria. Zetten zij de lijn van Kalush Orchestra en TVORCHI voort? En wat doet een oorlog met het artiestenbestaan?

Gelegenheidsduo
Jerry Heil (28 jaar, echte naam: Jana Oleksandrivna Sjemajeva) en alyona alyona (32 jaar, echte naam: Aliona Olehivna Savranenko) hebben beiden hun eigen carrière maar weten elkaar toch regelmatig te vinden voor een samenwerking. Waarom? Voor alyona alyona is het duidelijk: Jerry’s stem – ‘een buitengewone zangeres’ – en Jerry’s teksten, ‘die resoneren diep met mij’. Voor Jerry is het Alyona’s energie: ‘Ik ben dol op haar kracht, die combineert goed met mijn “zachtheid”’.

En ze helpen elkaar als ze optreden. ‘Jana leert mij waar mijn zwaktes liggen’, zegt Alyona, ‘ze leert mij om te ademen. En ik weet op mijn beurt wanneer Jana mijn adem nodig heeft, want als ze lang stilstaat en in één adem zingt, dan weet ik wanneer ik haar kan bijvallen met de mijne.’

Twee artiesten
Dat ze elkaar vonden, is niet heel wonderlijk want er zijn overeenkomsten. Beide zetten hun eerste muzikale stappen in hun tienerjaren – alyona alyona schreef in die periode haar eerste rapteksten, Jerry Heil begon haar YouTube-kanaal. Beide deden er vervolgens jaren over om in eigen land door te breken, en ze deden dat ongeveer gelijktijdig – alyona alyona met de single Holovy (2018), Jerry Heil met Okhrana, otmyena (2019). Daarna ging het snel, ook internationaal. De New York Times zette alyona alyona in 2019 zelfs op de lijst van ’15 European Pop Acts Who Matter Right Now’.

En toen Rusland in 2022 Oekraïne opnieuw binnenviel (na die eerdere inname van de Krim in 2014), vonden Jerry Heil en alyona alyona elkaar in hetzelfde doel: de stem van Oekraïne verspreiden. Ze gingen samen op tournee in Noord-Amerika, en brachten gezamenlijk singles uit, waaronder Ridni moi (2022) en nu dus ook:

Teresa & Maria
Het lied is voor de helft zang en voor de helft rap. Hier een stukje van de rap, geschreven door alyona alyona:

jouw doornige pad is niet tevergeefs
ook al is het eng, donker en moeilijk
je zult altijd je voorouders bij je hebben
volgend vanuit de hemel

En met die voorouders bedoelen ze ‘heiligen’ als Moeder Teresa en de heilige maagd Maria. Ook zij werden met blote voeten geboren en liepen met blote voeten over de aarde, want iedereen is allereerst mens. ‘En wie we daarna worden is onze eigen verantwoordelijkheid,’ zeggen ze in een interview. ‘Als je verandering wil, moet je de verandering zijn.’

Deze duiding is moeilijk los te zien van de oorlog. De onverzettelijkheid van de Oekraïense inzendingen vindt doorgang, ook met deze. En er is meer. Want in dit nummer is niet alleen de boodschap van belang, maar ook hoe dit nummer is gemaakt. Want hoe zijn het ‘artiest zijn’ en  ‘muziek maken’ veranderd sinds de oorlog?

Eerdere pogingen
Bekend is dat Jerry Heil al twee keer eerder meedeed aan de Oekraïense voorronde: in 2020 en in 2023, en de verandering in die periode klinkt door in haar stijl.

2020
In 2020 zong ze Vegan. ‘Mijn ouders hadden een slagerij en in de achtertuin hoorde ik altijd het geschreeuw van het varken dat die dag vlees zou worden. En ik at dat vlees aan tafel, tot mijn drieëntwintigste. Om een of andere reden veranderde er toen iets in me, ik kon het vlees niet meer eten.’ In het liedje steekt ze de draak met de strikte vegan lifestyle (en daarmee met zichzelf), met uitspraken als: ‘I can’t even call you honey everytime we’re having beef’.

2023
In 2023 kwam ze terug met When God shut the door. Hierin verbeeldt ze de oorlog als een deur die dichtslaat en haar tot vallen dwingt. ‘Sunrise brought another reality, woke up with a different mentality’, met de hoop dat er aan het einde van de gang een nieuwe deur opengaat. De oorlog was nieuw en destructief, voor land, lichaam en geest.

2024
In 2024 is de oorlog nog dezelfde, maar de mentaliteit is veranderd. Jerry zegt in een interview dat de oorlog is gaan wennen. ‘Tijdens de eerste maanden was ik me continu aan het verstoppen. Nu is er een app die ons vertelt waar de bommen vandaan komen. Dan kijk je en concludeer je, “dit is niet gevaarlijk, ik blijf op mijn werk”.’

Nu, samen met Alyona, klinkt de oorlogsboodschap krachtiger. ‘Mensen zoeken naar hoop, naar waarheid en naar een uitlaatklep. Soms willen ze gewoon dansen alsof het hun laatste keer is, en wij willen hen daarin voorzien.’

Hoe
Jerry ging zitten achter de piano, begon wat akkoorden te spelen en zong de eerste Ooooh-klanken. ‘Het klonk meteen heilig, alsof we boven de wolken opstegen terwijl we naar de loop luisterden.’ Heiligheid werd het thema en ze gingen een uurtje uit elkaar zitten, daarna lieten ze de individuele schrijfsels aan elkaar horen. ‘De samenvloeiing was prachtig.’ Zo kwam ook feminisme in de mix, want ‘Alyona kwam terug met haar rap over de kracht van de moderne vrouw’. Daarna lieten ze het zo. ‘Onze eerste ideeën zijn vaak de beste.’ Deze directheid in het dichten en musiceren past bij hun nieuwe levenshouding. ‘Muziek klinkt luider nu, want elk lied kan het laatste lied zijn voor iemand. We denken niet meer na over releasedata, kansen zijn er alleen nu, hier en nu.’

Droom
‘We willen dat Oekraïense muziek consistent aanwezig gaat zijn, dat je in Berlijn of in de VS de radio aanzet en zij aan zij met andere nummers Oekraïense klanken hoort.  Dat dat de norm wordt. Dat is het hoogst haalbare, hoger dan de Grammy’s, hoger dan welke award dan ook.’

Jerry Heil vertelt dat ze laatst las over de Zuid-Afrikaanse zangeres Miriam Makeba. Toen Nelson Mandela in 1964 gevangen werd gezet, zong zij in de Verenigde Staten over de gebeurtenissen in haar land. De mensen hielden van haar muziek en begonnen druk te zetten op de autoriteiten van de V.S., en de V.S. op hun beurt op de autoriteiten van het Apartheidsregime in Zuid-Afrika, waardoor de verandering kwam. ‘Hoe de muziek de zachte kracht heeft om obstakels uit de weg te ruimen door mensen te verenigen in een helder nieuw idee, dat is waar ons duet over gaat.’

Thuis

Want ja, thuis? Dat is nog steeds Oekraïne. ‘Het is nog steeds je land. Het is waar je je krachtig voelt, waar je je geworteld voelt. Altijd als ik terugkom en de grens overga, dan denk ik: “Zucht. Eindelijk thuis.” Het is een erfenis die in elke cel van mijn lichaam en geest zit. Mijn kosmos klinkt als Oekraïense folk.’

Overigens
Jerry’s ouders hebben de slagerij niet meer. Na de invasie had Jerry een gesprek met hen, waarin ze het bestaan van de slagerij bevroeg. ‘Er is al zo veel geweld in de wereld.’  Tot haar grote verrassing waren ze het ermee eens en stopten ze per direct. Haar vader is nu haar tourchauffeur en haar moeder maakt nu ook muziek, iets waar ze altijd al van droomde.