‘Help Marioepol, help Oekraïne, help Azovstal!’ Met die uitroep besloot Kalush Orchestra het optreden waarmee zij in 2022 voor Oekraïne het Eurovisie Songfestival wonnen. Een jaar later krijgt dat verhaal een vervolg: op het Songfestival van 2023 brengt het Oekraïense duo TVORCHI een ode aan opnieuw die staalfabriek, Azovstal, die bekend werd als laatste centrum van Oekraïens verzet tijdens de slag om Marioepol. De titel van die ode kan niet toepasselijker: Heart of steel.

Kippenvel
Terwijl Oekraïne won op het Songfestival, vochten soldaten voor hun laatste kans in de gangen van de Azovstal-fabriek. Ook Andrii en Jeffery, die samen het muzikale duo TVORCHI vormen, volgden die strijd op de voet. ‘We zagen beelden van onze soldaten op de Oekraïense tv. Ik keek naar die ogen en ik zag het vuur, de volharding. Ik probeerde me voor te stellen hoe zwaar zij het moesten hebben, en kreeg overal kippenvel. Die emoties verwerkten we in Heart of steel.’

Middelvinger
Hoe kon het ook anders dat het lied waarmee Oekraïne zijn Eurovisietitel verdedigt, raakvlakken zou hebben met de vreselijke situatie waar het land in is beland sinds begin 2022? Dat begint al met de eerste zinnen: ‘Soms moet je iets laten gaan, soms moet je wegkijken, maar soms is het nodig om je middelvinger op te steken.’ Die middelvinger, zou die verwijzen naar de beroemde, miljoenen keren verkochte postzegel met daarop een Oekraïense soldaat die zijn middelvinger opsteekt naar het tot zinken gebrachte Russische vlaggenschip Moskva?

Gasmaskers
‘Ik kan je niet uitleggen hoe ik me voel,’ gaat zanger Jeffery verder. ‘Het leven lijkt een spelletje, en ik speel om te winnen. Het maakt me niet uit wat je zegt of voelt, ga aan de kant, want ik heb een hart van staal.’ In de videoclip van Heart of steel, en tijdens het winnende optreden in Kyiv, verwerkte TVORCHI verschillende nucleaire verwijzingen: zo traden Andrii en Jeffery op in kostuums die leken op anti-stralingspakken, droegen hun achtergronddansers gasmaskers, en verscheen meerdere malen het stralingssymbool in beeld – met een dikke streep erdoor. Dat was niet zomaar, legde het duo na hun overwinning uit. ‘We hebben gekeken naar de geschiedenis van het Songfestival: dat werd na de Tweede Wereldoorlog opgericht om Europa te verenigen, te beschermen tegen oorlog. Op dit moment dreigen sommige machthebbers met een kernoorlog, en onze mensen, die met stalen harten strijden tegen die dreiging, beschermen daarmee opnieuw heel Europa.’

Oekraïense zinnen
Sinds hun overwinning in de Oekraïense voorronde staat TVORCHI onveranderd hoog bij de Eurovisie-bookmakers. Speelt daarbij misschien mee dat hun voorgangers in 2022 mede wonnen vanwege een massaal gebaar van steun door een groot deel van het Eurovisiepubliek – en dat dat een jaar later weer zou kunnen gebeuren? Andrii en Jeffery zelf zien echter ook grote verschillen tussen Kalush Orchestra vorig jaar en hun inzending voor 2023. ‘Veel mensen begrijpen verkeerd wat we proberen te brengen. Dat we Oekraïne mogen vertegenwoordigen op het Songfestival, is een enorme verantwoordelijkheid. Maar we brengen dit jaar geen boodschap van verdriet of pijn. Ons land is al meer dan een jaar in oorlog, en we vechten nog, we staan nog steeds rechtop. Dat is onze oproep aan de wereld: blijf sterk, heb een hart van staal.’

Daarom ook voegden de twee nog een stukje Oekraïens toe aan de verder volledig Engelse tekst van Heart of steel. Vrij vertaald: ‘Dwars door de pijn heen vecht ik door; als de wereld in brand staat, sta je op en kom je in beweging.’

Geneeskunde
De formatie TVORCHI wordt gevormd door de twee mannen die te zien zijn op het podium: producer Andrii Hutsuliak achter zijn keyboard, zanger en tekstschrijver Jim Augustus Kehinde (artiestennaam: Jeffery Kenny) op de voorgrond. Kehinde, geboren in Nigeria en als kind met zijn ouders geëmigreerd naar Oekraïne, ontmoette Hutsulia tijdens hun studie Geneeskunde. ‘Op een dag tikte ik Jim op zijn schouder,’ vertelt die laatste. ‘Ik wist dat hij een internationale achtergrond had, en ik zocht iemand met wie ik mijn Engels kon oefenen. “In ruil daarvoor leer ik jou beter Oekraïens”, zei ik. Zo ontstond onze vriendschap.’

Streams en prijzen
Toen kwam de muziek. ‘Jeffery zong een verjaardagsliedje voor me, ik hoorde voor het eerst zijn zangstem. Ik wist meteen dat we hier iets mee moesten.’ De twee vormden TVORCHI (Oekraïens voor “creatief”) en namen hun eerste nummers op. Sindsdien volgden met toenemend succes vier studioalbums, werden hun singles miljoenen keren gestreamd, en wonnen ze verschillende muziekprijzen. In 2020 namen Andrii en Jeffery al eens deel aan de Oekraïense Eurovisie-voorronde; met Bonfire eindigden ze als vierde, daarna groeide het nummer uit tot een van de meest gestreamde songs van dat jaar.

In een metrostation
Aan het einde van de zomer van 2022 werd duidelijk dat Oekraïne, ondanks de winst van Kalush Orchestra, zelf niet gastland kon worden voor het festival in 2023. De aanhoudende oorlog met Rusland maakte het onmogelijk om veilig dit evenement te organiseren. Dat bleek ook nog maar eens door de bijzondere locatie waar TVORCHI in december de voorronde won: diep onder de grond, in het metrostation onder het Maidan-plein, dat sinds de Russische invasie ook dienst doet als schuilkelder. Tussen de nummers door konden kijkers af en toe duidelijk metro’s voorbij horen denderen.

Geteisterd
Dat is de werkelijkheid van een Eurovisie-titelverdediger die verwikkeld is in een verwoestende oorlog. Na Kalush Orchestra zal nu TVORCHI er alles aan doen om het geteisterde Oekraïne een stem te geven op het Eurovisie Songfestival. Ondanks de beklemmende boodschap van Heart of steel, klinkt in sommige passages ook vertrouwen door: ‘Wees niet bang om te zeggen wat je denkt, want hoe slecht het ook gaat, er zal altijd iemand luisteren.’

Foto: Stijn Smulders