Dit jaar neemt Nederland deel aan twéé songfestivals: natuurlijk het Eurovisie Songfestival, maar ook, voor het eerst, aan Türkvizyon. Elcan Rzayev, geboren in Bakoe en sinds achttien jaar in Nederland, zal namens ‘ons’ zijn lied Ana Veten (‘Moederland’) zingen. Eurostory sprak met hem, over zijn deelname en zijn muziek, over Bakoe, Leeuwarden en Rotterdam, en over zijn reizen tussen verleden en toekomst.

Elcan, jij wordt de eerste Nederlandse deelnemer aan Türkvizyon. Het lijkt me bijzonder dat jij, als geboren Azerbeidzjaan, namens Nederland, aan een Turks songfestival zal deelnemen.
Een interessante mix, hè? Ik houd van die mix, ik probeer die ook altijd te zoeken in mijn muziek. Ik ben een Azerbeidzjaanse artiest, ik kom er vandaan, daar ligt mijn hart, maar ik probeer dat samen te voegen met de Europese muziek die ik nu maak. Dat samen laten komen van muziekstromingen en culturen, dat is mijn handtekening, mijn stem. Als kind leefde ik nog in het Azerbeidzjan dat deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. Mijn moedertalen zijn Russisch en Azerbeidzjaans, op school spraken we Russisch maar leerden we ook Engels. Door die meertaligheid, en door het vele samengaan van de verschillende culturen om mij heen, ben ik opgegroeid als een internationaal persoon. Nationaliteit of ras maakt voor mij niet uit, in mijn ogen heb je alleen goede mensen en slechte mensen.

Wij kennen Türkvizyon niet echt, in tegenstelling tot Eurovisie. Als je mocht kiezen tussen die twee, waar zou je dan het liefst aan deelnemen?
Toch Eurovisie, maar niet alleen omdat daar meer aandacht voor is. Het accent ligt ook anders: je zingt zo veel mogelijk in een taal die alle mensen begrijpen. Vroeger zong iedereen op het songfestival nog in zijn eigen taal, maar hoe groter het festival werd, hoe meer er behoefte was om in een gemeenschappelijke taal te zingen. Meestal gebeurt dat nu in het Engels, vaak ook wordt gekozen voor een mengeling tussen Engels en de moedertaal. Die combinatie spreekt mij aan.

En stel dat je zou mogen deelnemen aan het Eurovisie Songfestival, voor welk land zou je dat dan het liefst doen?
Nederland.

Geen twijfel?
Ik ben Nederlands, en ik voel me hier thuis. Mijn hart ligt misschien op meerdere plaatsen, maar hier ligt mijn toekomst. Ik treed regelmatig op op de Azerbeidzjaanse tv, bij zenders als Lider TV, ATV, AzTV, IctimaiTV, en bij allerlei muzikale projecten en nationale concerten.  Maar ik was ook de eerste artiest ooit die op Azerbeidzjaanse tv in het Nederlands zong. En in een samenwerkingsproject heb ik voor een Nederlandse zangeres een Azerbeidzjaans lied geschreven, dat zij heeft gezongen op de Azerbeidzjaanse ambassade in Den Haag. Dat zijn dingen waar ik heel trots op ben: dat ik mijn verleden en mijn toekomst samen mag brengen.

Het nummer waarmee je gaat deelnemen aan Türkvizyon, heet Ana Veten (‘Moederland’). Daar moet een verhaal achter zitten.
Ana Veten gaat over heimwee, hoe je leeft in een vreemd land en dag en nacht denkt aan waar je vandaan komt, aan waar je hart is achtergebleven. Ik mis je, moederland, dat is eigenlijk waar het voornamelijk om gaat. Ik mis je, maar ik kan niet terug. Ik schreef de tekst zestien jaar geleden, toen ik pas net in Nederland woonde. Ik schreef het voor optredens voor de Azerbeidzjaanse gemeenschap in Nederland. Het is een liedje dat sindsdien altijd in mijn repertoire heeft gezeten, en speciaal voor Türkvizyon heb ik het nieuw leven in geblazen. Waarom ze juist dit liedje uitkozen, weet ik niet.

Ik kan me wel iets voorstellen bij het waarom.
Ja, zeker. Het gevoel dat het lied uitdraagt, is natuurlijk herkenbaar voor veel mensen die hun land hebben verlaten en ergens anders op de wereld opnieuw zijn begonnen. Ana Veten leek me een belangrijk nummer om aan Türkvizyon voor te leggen, ook omdat het veel over mij zegt. Ik mis mijn land ook – zelfs als ik daadwerkelijk in Bakoe aan het optreden ben, blijft dat gevoel mij volgen. Misschien omdat ik altijd ergens onderbewust weet dat ik binnen een paar dagen weer weg moet. Als ik weer in Nederland ben, heb ik meteen heimwee. Ik houd van mijn moederland, en een groot deel van mijn leven denk ik daar aan. Dat zegt niet dat ik niet van Nederland houd. Mijn hart en trots zijn Nederland, mijn ziel en liefde zijn Azerbeidzjan.

Kun je iets vertellen over de weg naar Türkvizyon toe?
Bij een optreden in 2016 maakte ik kennis met de Azerbeidzjaanse zangeres Gunesh Abbasova, die bij de eerste editie van Türkvizyon in 2013 tweede werd. Toen ze me zag optreden, zei ze: jij moet je kandidaat stellen. Doe mee namens Nederland. Stuur je portfolio op naar het comité, een paar liedjes, een foto en wat informatie over jezelf, dan bepalen zij of je mee kunt doen en met welk liedje. Voor Türkvizyon hoef je niet per se Turkstalig te zingen, alle talen uit die regio voldoen: Azerbeidzjaans, Oezbeeks, Kazachs, Kirgizisch, Tataars. De talen lijken allemaal op elkaar, al begrijpen mensen elkaar niet altijd. Een beetje zoals Nederlands en Duits.  Ik ben meteen aan de slag gegaan. Ik schreef nieuwe nummers en arrangementen, en vroeg een aantal bekende Azerbeidzjaanse muzikanten om me te helpen met het uitwerken en opnemen van de nummers. Ze zijn er speciaal voor naar Nederland gekomen, dat was heel bijzonder. En met succes dus, want niet veel later kreeg ik een e-mail van de organisatie van Türkvizyon, dat ik mocht deelnemen.

Wat was de reden van je komst naar Nederland in 1999?
De muziek. Ik was al veel aan het optreden in Azerbeidzjan, was daar na mijn studie aan het conservatorium een serieuze muzikale loopbaan aan het opbouwen, toen ik de kans kreeg om via een speciaal traject een master in Europa te halen. Zo belandde ik min of meer toevallig op de academie voor popmuziek in Leeuwarden. Daar vroegen de docenten zich af wat ik nog kon leren. ‘Je bent toch al een artiest?’ zeiden ze. Maar ik wilde dit, ik was ervan overtuigd dat ik een nieuwe stap kon zetten in mijn muziekcarrière. Het prestige van een Europees diploma speelde daar ook in mee. Voor een muzikant, zeker uit de voormalige Sovjet-Unie, was dat absoluut ook een factor.

En heb je hier nog iets kunnen leren? Of hadden ze gelijk?
Ze hadden niet gelijk. Ik heb hier heel veel kunnen leren.  Al snel had ik kennisgemaakt met een Nederlandse muzikant, en na een maand stonden we al op te treden op een concert in Eindhoven, in de ‘Beatrix Kort club’, ik kan me dat nog heel goed herinneren.

Wie ben jij als muzikant? Hoe heb je je ontwikkeld tot wie je nu bent?
In Azerbeidzjan heb ik als kind op een speciale muziekschool klassieke piano leren spelen. Daarna ben ik voor componist gaan studeren op het conservatorium in Bakoe. Dat klassieke vormt nog steeds de basis van mijn werk, maar langzaamaan ben ik wel steeds meer richting de popmuziek gegaan. Ik heb veel popnummers geschreven voor bekende artiesten in Azerbeidzjan, maar vraagt een opdrachtgever me om een stukje klassieke muziek, voor film of theater of iets dergelijks, dan kan dat ook, daar heb ik voor geleerd.

Hoe ontstaan je nummers?
Alles begint voor mij bij de melodie. Daarna ga ik arrangeren, en teksten schrijven. Soms zit een tekst al een beetje in mijn hoofd, als het een onderwerp heeft waar mijn hart ligt.

En als je schrijft over waar je hart ligt, bij welke taal is dat dan? Is dat het Azerbeidzjaans, je moedertaal?
Niet per se. Er lopen verschillende talen door mijn muziek heen. Dat moet ook wel, want ik word als artiest ingehuurd voor allerlei verschillende gelegenheden, bruiloften bijvoorbeeld, door mensen van veel verschillende nationaliteiten. Daarom heb ik ook veel verschillende talen in mijn concertrepertoire: Azerbeidzjaans, Turks, Nederlands, Frans, Italiaans, Russisch, noem maar op. Als ik weet dat mijn publiek Italiaans is, dan wil ik ook echt iets in hun taal kunnen bieden. En als ik een publiek heb waarvan ik aanvoel dat Frans Bauer erg wordt gewaardeerd – tsja, het is niet mijn persoonlijke stijl, maar dan schrijf ik een eigen arrangement op die grote hit van hem, en dan zie je de herkenning. Dan maak je mensen blij, en dat vind ik het belangrijkst.

Türkvizyon krijgt (nog) niet veel aandacht in Nederland. Is dat jammer?
Het is logisch. Türkvizyon bestaat pas sinds 2013. In de eerste jaren was het Eurovisie Songfestival ook nog niet erg bekend, zoiets heeft tijd nodig. Wat niet is, kan nog komen, want Türkvizyon beslaat wel een enorm gebied: niet alleen Turkije en buurlanden, maar tot ver in Azië, en ook met steeds meer deelnemende Europese landen. Maar het is niet alleen de onbekendheid van Türkvizyon, Nederland heeft ook gewoon een heel andere muziekcultuur. Als je in Azerbeidzjan de tv aan zet, wemelt het van de non-stop muziekzenders, iets dat in Nederland juist bijna helemaal is verdwenen. Muziek in het algemeen leeft hier veel minder. Dat maakt ook dat je als artiest minder snel voet aan de grond kan krijgen.

Stel dat je wint…
Dan gaat de Nederlandse vlag de lucht in, natuurlijk. Of Türkvizyon dan ook naar Nederland komt, vraag ik me af. Het festival heeft niet die Eurovisie-regel, dat de winnaar het volgende jaar gastland is. Er wordt per jaar gekeken waar het kan worden georganiseerd. Maar je weet maar nooit… Trouwens, mocht ik Türkvizyon winnen, dan zal ik geen moment twijfelen en mij meteen aanbieden om Nederland te vertegenwoordigen op Eurovisie. Dan heb ik genoeg zelfvertrouwen om dat aan te durven, en ik zou het een geweldige eer vinden.

En als je niet wint?
Dan is dat helemaal niet erg. Hoeveel van de artiesten die bekend zijn geworden door het Eurovisie Songfestival, hebben daadwerkelijk gewonnen? En hoeveel winnaars zijn niet in de vergetelheid geraakt? Met het meedoen aan Türkvizyon alleen al zullen er nieuwe deuren voor me open gaan. En dat niet alleen: de waardering voor mij als muzikant, van medemuzikanten, vind ik minstens zo belangrijk. Ik houd er niet van om een simpel liedje met vier akkoorden te schrijven, zonder muzikale diepgang, alleen maar om een hitje te maken dat mensen niet uit hun hoofd krijgen. Ik word liever tweede, zesde of laatste met een muzikaal product waar ik trots op kan zijn.

Welke deuren hoop je dat er open zullen gaan?
Het hele leven is leren, en ik wil altijd nieuwe dingen blijven maken, met nieuwe projecten beginnen. Ik hoop dat meedoen aan Türkvizyon mij de kans geeft om ook het Nederlandse publiek te gaan verrassen. Wat dat precies in zal houden, dat verrassen, dat kan ik nog niet zeggen, het zijn ideeën die langzamerhand hun weg moeten vinden. En natuurlijk moet er dan ook meer Nederlands publiek naar mijn concerten komen. Als ik nu ergens optreed, bestaat het enige Nederlandse publiek uit Nederlanders die ik al ken, bijvoorbeeld van de popacademie, en die ik zelf heb uitgenodigd. Ik hoop dat Türkvizyon ook daar een positief effect op zal hebben. Want ik woon hier, en het is belangrijk dat ook het land waar ik nu woon, mij ziet.

Wat vind je van de Eurovisie-inzendingen van Nederland en Azerbeidzjan de laatste jaren?
Met de Nederlandse deelnemers heb ik doorgaans niet zo veel. Een aantal jaren geleden viel Joan Franka mij op – ja, misschien omdat ze van deels Turkse afkomst is, maar ik vond haar nummer ook mooi. Azerbeidzjan maakt meestal meer indruk op me. In 2015 deed Elnur Huseynov voor de tweede keer mee voor Azerbeidzjan. Zijn lied, Hour of the wolf, vond ik erg bijzonder, heel mooi. Je merkte ook aan alles dat hij een klassiek zanger is, daarom deed hij het – vooral de tweede keer – zo goed.

Kan dat dan: een klassieke zanger op het songfestival? Is er ruimte voor dat soort complexe muziek?
Het songfestival heeft volgens mij twee kanten: óf je maakt een lalalalala-nummer dat mensen niet meer uit hun hoofd krijgen, óf je schrijft een goed muziekstuk, een sterk arrangement met een rake tekst, ook daarmee kun je ver komen. Ik vind het belangrijk dat jij als artiest wéét waarom je daar staat, wéét waarom je iets zingt. De hele wereld kijkt, mede-muzikanten kijken en luisteren mee, dan is het heel belangrijk dat je dat kunt laten zien. De winnaar van afgelopen jaar, Jamala, is daar een voorbeeld van. Het liedje, het arrangement, haar zang, de tekst, het verhaal: super, alles was super. Dat soort muziek heeft antwoorden. Ik zond drie liedjes in voor Türkvizyon, en met volle overtuiging stond en sta ik achter die drie liedjes. Als het comité mij vragen zou hebben gesteld over mijn muzikale keuzes, had ik ze kunnen beantwoorden. Bij elk liedje wist ik wat ik ermee wilde zeggen. Ik zag het voor me. En dat voor je zien, dat moet hoorbaar zijn in je muziek.

Heb je een droom voor de toekomst?
Ik wil heel graag eigen muziek in het Nederlands gaan maken. Een paar nummers misschien eerst. Daarvoor zou ik samen willen werken met een Nederlandse componist en schrijver. Dat is wel een droom voor mij. Voor Türkvizyon had ik bijvoorbeeld ook graag een liedje willen schrijven dat deels in het Nederlands en deels in het Azerbeidzjaans zou worden gezongen, zodat ik mijn dubbele achtergrond zou kunnen laten zien. Er was helaas geen tijd en gelegenheid voor, maar die droom blijft wel leven.

Waar wacht die droom dan op?
Als ik naar mezelf kijk: mijn Nederlandse uitspraak zou nog beter moeten. Ik ben een perfectionist: ik wil dat het helemaal goed klinkt, niet half. Daarnaast heb ik gewoon de juiste persoon nog niet ontmoet. Om die te vinden, moet je een groot netwerk hebben, en dat kost tijd. Toen ik in Nederland kwam, begon ik bij nul. Ik moest volledig opnieuw een portfolio opbouwen en mensen om me heen verzamelen. Beetje bij beetje komt dat, maar ik ben er nog niet.

Krijg je veel steun vanuit de gemeenschap om je heen?
Ik kreeg en krijg altijd steun van hen allemaal. Er is een aantal Azerbeidzjaanse stichtingen in Nederland die weten waar ik mee bezig ben, en er zijn verschillende Facebook-groepen en websites zoals AzNed.nl, die mij kort geleden een paar keer heeft geïnterviewd. Ze zijn trots, dat merk ik zeker, en dat is heel mooi. Maar de Nederlandse instanties – we hebben ze wel aangeschreven, we doen echt veel moeite om dit bekend te maken, maar het blijft tot nu toe stil. Niet vanuit de media hoor, De Telegraaf heeft dit meteen opgepakt, en nu zijn jullie hier. Maar het ministerie van OCW bijvoorbeeld, het is tot nu toe nog niet gelukt om contact met hen te krijgen.

Je gaat Nederland vertegenwoordigen, maar Nederland zelf is daar dus niet echt van op de hoogte.
We hopen dat dat nog verandert, maar op dit moment is dat wel zo, ja. In de hele voorbereiding op Türkvizyon doe ik alles eigenlijk zelf, samen met Narmina Mardanova, mijn producer, mijn PR-steun en -toeverlaat, en mijn tolk bij dit soort gesprekken. Het lied voorbereiden, de repetities, de reis ernaartoe, mijn kleding, eigenlijk zijn we voor alles op onszelf aangewezen. Toch vertegenwoordig ik Nederland. En daar ben ik trots op.

Officieel levert iedere deelnemende staat of regio ook een jurylid aan Türkvizyon. Wat gebeurt daarmee vanuit Nederland?
Je mag mee als je wilt, haha! Ik heb op dit moment geen idee wat we daarmee moeten.

Türkvizyon: hoe gaat het verder?

Türkvizyon heeft vooralsnog een jaartje overgeslagen; het had plaats moeten vinden in december 2016, maar na een lange radiostilte werd duidelijk dat het festival was uitgesteld tot het nieuwe jaar. Veel nieuws komt er niet over naar buiten, maar op dit moment wijst de berichtgeving erop dat Türkvizyon 2017 zal plaatsvinden in het najaar, in Astana, Kazachstan.

Eurostory blijft het festival, en Elcan Rzayev in het bijzonder, natuurlijk volgen, en houdt je op de hoogte van de ontwikkelingen. Meer weten over Elcan? Je kunt hem volgen op Facebook, of bekijk zijn YouTube-kanaal, waar veel van zijn muzikale heden en verleden op is terug te vinden.